Dzisiaj cofniemy trochę do przeszłości i porozmawiamy o tym jak ludzie walczyli z chorobami w dawnych czasach.

W dawnych czasach ludzie nie wiedzieli, że wiele chorób powodują bakterie i wirusy. Nie wiedzieli o tym, bo te małe żyjątka są zbyt małe aby je zobaczyć bez mikroskopu. Co więc myśleli wtedy ludzie o chorobach? Ludzie często myśleli, że choroby to kara za grzech, albo wynik klątwy. Później popularna stała się miazmatyczna teoria chorób. Ludzie wierzyli, że zarazić się można od brzydkiego zapachu, a ochroną są perfumy. Być może widzieliście obrazki lekarzy z czasów czarnej śmierci. Mieli oni takie maski z dziobami. Niestety mylili się, tamtą chorobę czyli czarną śmierć nie przenosiły zapachy, ale pchły. Aby poznać prawdę na temat chorób należało najpierw zobaczyć bakterie. Kto pierwszy tego dokonał?

Być może wyobrażacie sobie, że bakterie odkrył jakiś naukowiec. Być może jakiś profesor na sławnym uniwersytecie. Antoni van Leeuwenhoek był sprzedawcą męskiej galanterii. Co to znaczy? Antoni van Leewenhoek cały dzień sprzedawał ubrania dla panów. Jak więc mógł odkryć bakterie?
W tamtych czasach nie było sklepów gdzie można by kupić sobie mikroskop. Ten Holender więc sam sobie szlifował soczewki i sam zbudował sobie mikroskopy, które później wykorzystywał do obserwacji. Opisy swoich obserwacji wysyłał do Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie. W 18 liście, który wysłał 9 października 1676. Jak bardzo dawno to było może uświadomi wam fakt, że w tym samy roku odbyła się koronacja Sobieskiego.

Wracając do Antoniego van Leewenhoeka, jakie bakterie odkrył jako pierwsze?
Obserwował on różne żyjątka pod mikroskopem. Np. muchy, pchły itd. Ale pewnego dnia zeskrobał sobie osad z przednich zębów i obejrzał ten osad pod mikroskopem. Zobaczył dużo maleńkich żyjątek. Były to bakterie próchnicy. Antonii nie wiedział, że te bakterie niszczą mu zęby. Opisał wszystko w tym 18 liście, który wysłał w 1676.

W tamtych czasach bardzo niebezpieczną chorobą była ospa prawdziwa nazywana też czarną ospą, a po angielsku smallpox. Jak niebezpieczna to była choroba?
Śmiertelność była bardzo duża od 20 do 40 procent ludzi, którzy zachorowali na czarną ospę umierało. A co z tymi, których ta choroba nie zabiła?
Ludzie, którzy przeszli czarną ospę często byli niewidomi, a całe ich ciało było pokryte bliznami.
Na lekcji pokazywałem jak wyglądało dziecko zarażone czarną ospą, ale dzieci nie chciały tego oglądać. Tak więc nie będę dołączał do tej lekcji tych zdjęć. Jeżeli się nie boicie to poproście rodziców żeby wam poszukali. Na czarną ospę chorowali już ludzie w starożytnym egipcie. Znaleziono ślady tej choroby na mumiach egipskich. Jak ludzie sobie z tym radzili?

Jedna z najpiękniejszych kobiet w Angli wyszła za mąż za ambasadora brytyjskiego w Turcji. Niestety zachorowała na czarną ospę. Dowiedziała się, że w Turcji stosuje się zabieg nazywany wariolizacją. Ten zabieg był dość niebezpieczny, ale uodparniał ludzi na tą chorobę.
Wariolizacja polegała na tym, że brano strupy chorych ludzi, które następnie podawano zdrowym ludziom. Były różne wersje. Niektórym kazano wciągać to nosem. Czasami też dawano zdrowym dzieciom ubrania chorych dzieci. Było to dość niebezpieczne.
Czy gdybyście wy żyli w tamtych czasach zdecydowalibyście się na wariolizację? Chroniła ona przed ospą, ale sama była dość niebezpieczna. Na szczęście znaleziono lepszą metodę.

Na obrazie dołączonym do tej audycji widać Edwarda Jennera. Ale oprócz niego jest jeszcze ktoś na tym obrazie. Edward Jenner zaczął pracować w wieku 14 lat. Został pomocnikiem lekarza, a z czasem sam został lekarzem. Leczył ludzi po wsiach i dowiedział się od nich, że kobiety, które doją krowy nie chorują na czarną ospę. Okazało się, że krowy miały swoją własną ospę. Niektórzy tą krowią ospę nazywają krowianką. Jenner postanowił zarażać ludzi tą krowianką. W tym celu czekał aż jakaś pani zarazi się ospą od krowy.

Krowianka to też jest ospa. Ludzie, którzy chorują na krowiankę też mają wysypkę, ale o wiele mniejszą. Ludzie, którzy chorowali na czarną ospę mieli taką wysypkę na całym ciele w tym także na oczach. Taka wysypka była także na powiekach. Powikłania po ospie prawdziwej prowadziły czasem do ślepoty. Krowianka dawała tylko małą wysypkę, nigdy nie prowadziła do śmierci, ani do ślepoty.

Jenner wymyślił też nazwę. Po angielsku na szczepionkę mówi się vaccine”. To słowo pochodzi o łacińskiego słowa “vacca”, co znaczy krowa. Polska nazwa pochodzi od słowa “szczep”. Być może znacie historię Indian. Dzielili się oni na grupy zwane szczepami. Np. Indianie Dakota nie byli jednym narodem, ale było dużo różnych szczepów, które trochę się różniły od siebie. Tak samo jest z bakteriami. Np. bakterie ospy dzielą się na kilka szczepów. Ludziom szkodziły dwa szczepy, ale były także szczepy zarażające zwierzęta takie jak np. krowy. Tak więc ludziom podawano bakterie ospy krowiej czyli krowianki. Nasz organizm uczył się walczyć z tą ospą, która była bardzo słaba i gdy później ludzie zarażali się ospą prawdziwą ich organizmy były już przygotowane na walkę.

To nie koniec historii walki z bakteriami i wirusami. Więcej na ten temat powiemy w następnej lekcji. Będziemy wtedy mówić o pewnym Francuzie i pewnym Niemcu, którzy się nienawidzili.

Dzisiaj mówiliśmy o tym, że ludzie kiedyś wierzyli, że choroby powodują różne smrody. Bakterie na swoich zębach odkrył Antoni van Leeuwenhoek, ale on jeszcze nie wiedział, że te bakterie próchnicy niszczą mu zęby i smucił się jak zauważył, że zabił dużo tych bakterii gorącą kawą. Potem mówiliśmy o strasznej chorobie jaką była ospa prawdziwa, która czasami zabija połowę ludzi, a tych co przeżyli pozostawiała oszpeconych lub wręcz niewidomych. Z tą chorobą walczyła najpierw lady Mary, a później doktor Jenner. Na szczęście dzisiaj już nikt nie choruje na ospę prawdziwą. Doktor Jenner jednak się pomylił. Myślał, że szczepienie krowianką zabezpiecza przed wszystkimi chorobami. Okazało się jednak, że tylko przeciwko czarnej ospie. Jak leczono inne choroby o tym będzie w następnym odcinku, w którym będziemy mówić o Ludwiku Pasteurze i Robercie Kochu.