Ryksa Elżbieta zapisała się nie tylko w historii Polski, ale także Czech. Nasi południowi sąsiedzi nazywali ją piękną Polką. Dla nas jest to Ryksa Elżbieta, a dla nich Eliška Rejčka. Zwróćcie uwagę nie tylko na wymowę, ale także na kolejność imion. Do tego jeszcze później wrócę. Zmarła w wieku 47 lat. W ciągu swojego życia widziała śmierć wielu bliskich jej osób. Szczególnie ostatni pogrzeb bardzo przeżyła, ale zacznijmy do początku.

Ryksa urodziła się 1 września 1288 roku w Poznaniu. Jej ojcem był Przemysł II, książę Wielkopolski, który później miał zostać królem Polski. Sam Przemysł urodził się w 1257, tak więc w chwili urodzenia Ryksy miał 31 lat. Matka Ryksy była drugą żoną Przemysła. Jego pierwsza żona Ludgara zmarła w dość tajemniczych okolicznościach. Przemysł poślubił ją gdy miał 16 lat, a ona 12 lat. Zmarła w wieku około 23 lat czyli po 10 latach małżeństwa nie rodząc żadnych dzieci. Z tego powodu niektóre kroniki podają, że została zamordowana przez Przemysła, który potrzebował potomka. W każdym razie Przemysł był wolny i ożenił się po raz drugi.

Nie wiemy kiedy dokładnie zmarła Ludgara. Została pochowana 15 grudnia 1283 w katedrze gnieźnieńskiej. Trzy dni później 18 grudnia 1283 roku Jakub Świnka został wyświęcony na księdza, a dzień później 19 grudnia na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Czy jest jakieś połączenie pomiędzy tymi faktami? Możemy tylko zgadywać. Faktem jednak jest, że Przemysł II wraz ze dworem przebywał w Poznaniu, a jego żona w Gnieźnie. Byli w separacji. Jeżeli chodzi o arcybiskupa, to nie było nikogo na tym stanowisku od 1271 roku czyli przez 12 lat. Pomyślmy: Ludgara przebywa w Gnieźnie. Tam umiera i zostaje pochowana, a 3 dni później kantor kapituły gnieźnieńskiej zostaje wyświęcony na księdza, kolejnego dnia na arcybiskupa. Jak wy myślicie, czy Jakub Świnka dostał stanowisko arcybiskupa za przymknięcie oka na zabójstwo Ludgary?

Przejdźmy jednak do drugiej żony naszego księcia. Ryksa szwedzka była około 10 lat młodsza od Przemysła II. Małżeństwo zawarto per procura w szwedzkim Nyköping 11 października 1285. Przemysła zastępował notariusz Tylon. Dostał on później wieś Giecz. A gdy Ryksa szwedzka dotarła do Polski doszło do zawarcia właściwego ślubu, którego to udzielił prawdopodobnie Jakub Świnka. 1 września 1288 urodziła się córka, której nadano po matce imię Ryksa. Ta data 1 września 1288 roku jest ważna bo Ryksa Elżbieta to pierwsza Polska, której znamy dokładną datę narodzin i śmierci. Nie wiemy na przykład, kiedy zmarła jej matka Ryska szwedzka. Być może było to także tego samego dnia, czyli być może zmarła podczas porodu. Kronikarze zanotowali, że Ryksa szwedzka była ukochaną żoną Przemysła, w odróżnieniu od pierwszej Ludgary. Przemysł oddał jedną wieś biskupstwu poznańskiemu w zamian za wieczne palenie lampki przy grobie zmarłej żony Ryksy szwedzkiej.

Przemysł II ożenił się po raz trzeci z Małgorzatą Brandenburską w 1295. Małgorzata była córką Albrechta III, margrabiego brandenburskiego. W ten sposób Przemysł zabezpieczał swoje interesy na Pomorzu. Było to podwójne zabezpieczenie, bo sam ożenił się z Małgorzatą, córką Albrechta III brandenburskiego, a jego córka Ryksa już wcześniej (gdy miała trzy lata) została zaręczona z bratem jego żony Ottonem. Tak więc w zasadzie teraz Przemysł żenił się z siostrą narzeczonego swojej córki. Na ten ślub Przemysł i Małgorzata potrzebowali pozwolenia od papieża, bo byli kuzynami. Oboje byli prawnukami króla czeskiego Przemysła Ottokara I. W każdym razie małżeństwo to dawało sojusz z Brandenburgią.

Gdy Przemysł II żenił się z Małgorzatą Brandenburską w 1295 roku, jego córka Ryksa miała już 7 lat. Rok wcześniej w 1294 Przemysł odziedziczył Pomoże być może w ramach układu o przeżycie. Władał więc w tym momencie Wielkopolską oraz Pomorzem. Właśnie o ten drugi region mogły się toczyć wojny z Brandenburgią, a tak dzięki małżeństwu był pokój. Wcześniej przywiózł sobie koronę z Krakowa. Do koronacji doszło 26 czerwca 1295 w katedrze gnieźnieńskiej. Arcybiskup Jakub Świnka koronował Przemysła II i jego trzecią żonę Małgorzatę. Była to pierwsza koronacja władcy polskiego po 219 latach, a Ryksa stała się królewną.

Niestety 8 lutego 1296 doszło do zamachu. Przemysł II został porwany i zginął niedaleko Rogoźna. Udział w tym porwaniu i zabójstwie prawdopodobnie mieli Brandenburczycy, z którymi Przemysł miał przecież układ. Jego żona natychmiast zabrała małą królewnę Ryksę z klasztoru, gdzie przebywała i wyjechałą z nią do Brandenburgii. Ryksa miała wtedy około 8 lat. Matkę straciła bardzo wcześnie, teraz także ojca. Ale to nie koniec śmierci. W Brandenburgii czekał jej narzeczony Otton. Zmarł on trzy lata później w 1299. Oczywiście chętnych do ślubu z królewną nie brakowało. Rok później w 1300 roku królem Polski został Wacław II. Jeszcze przed swoją koronacją kazał sprowadzić Ryksę do Pragi. Miała ona wtedy 12 lat i była zbyt młoda. Tak więc do ślubu doszło trzy lata później w 26 maja 1303.

Ślub Ryksy w 1303 roku był połączony z jej koronacją. Na życzenie męża przyjęła wtedy imię Elżbieta i od tamtej pory jest znana jako Ryksa Elżbieta lub Eliška Rejčka. Czesi woleli używać tego drugiego imienia jako pierwszego. Jak się jednak pewnie domyślacie Ryksa Elżbieta niedługo zobaczyła śmierć kolejnej bliskiej osoby. W 1305 roku umarł jej mąż Wacław II. Na tron wstąpił pasierb Ryksy - Wacław III. Został on jednak zabity już rok później w 1306 roku. Ryksa Elżbieta znowu była dobrą partią. 16 października 1306 ożenił się z nią Rudolf III Habsburg, który w ten sposób umocnił swoją pozycję króla Czech. Kronikarze piszą jednak, że Rudolf zakochał się w 17-letniej królowej wdowie. Jak się pewnie domyślacie i to małżeństwo nie trwało długo. 3 lipca 1307 czyli niecały rok po ślubie Rudolf umarł.

Ryksa Elżbieta objęła wtedy władzę nad miastem Hradec. Od czasów jej rządów w tym miejscu miasto nazywa się Hradec Králové, co można przetłumaczyć jako Gród Królowej. Teraz co roku we wrześniu w Hradec Králové odbywa się jarmark królowej Elżbiety. Przypominam, że Czesi ją nazywają Eliška Rejčka. Przez trzy lata trwała w Czechach wojna domowa. Ostatecznie w 1310 roku królem Czech został Jan Luksemburski. Nie ożenił się on jednak z podwójną już wdową Ryksą Elżbietą, ale z córką Wacława II czyli pasierbicą Ryksy. Jan Luksenburski miał wtedy 14 lat, a jego żona Elżbieta Przemyślidka miała 18 lat. Nie było to szczęśliwe małżeństwo Jan był niedojrzały i przez całe życie interesowały go głównie turnieje rycerskie.

Ryksa Elżbieta podczas rządów Jana Luksenburskiego dalej używała tytułu królowej Czech i działała w opozycji do króla. Jej bliskim współpracownikiem był Henryk z Lipy, czeski rycerz, który piastował wiele stanowisk, między innymi był marszałkiem i hetmanem. Współpraca królowej Ryksy i Henryka z Lipy przekształciła się w romans. Niestety Jan Luksenburski aresztował Henryka w 1315 roku. Rok później go jednak zwolnił, co ostatecznie doprowadziło do ugody z Ryksą. Ta sprzedała swoje dobra we Wschodnich Czechach i osiedliła się z Henrykiem w mieście Brno. Do małżeństwa nigdy nie doszło, bo to dawałoby Henrykowi prawa do tronu. Żyli więc wspólnie bez ślubu. Niestety 26 sierpnia 1329 roku Henryk zmarł, co Ryksa Elżbieta bardzo przeżyła. Wstąpiła wtedy do klasztoru.

Sama Ryksa, zwana piękną Polką zmarła 6 lat później 19 października 1335. Została pochowana obok swojego ukochanego Henryka w bazylice Wniebowzięcia Maryi Panny w Brnie. Widziała śmierć wielu bliskich osób. Dwa lata po niej czyli w 1337 zmarła jej jedyna córka Agnieszka. Sama Ryksa Elżbieta jest chyba bardziej znana w Czechach. Tam oczywiście pod imionami Eliška Rejčka lub jako piękna Polka. Szczególnie chyba miasta Hradec Králové i Brno (dawniej się wymiawiało Berno), chyba głownie w tych miastach pamięta się piękną Ryksę.

Podsumowując. Ryksa Elżbieta była pierwszą Polką, które znamy dokładną datę urodzin oraz śmierci. Jej matka zmarła być może już podczas porodu. Gdy miała 8 lat zginął jej ojciec król Polski Przemysł II. Gdy miała 11 lat zmarł jej narzeczony Otton. W 1303 została żoną Wacława II oraz królową Czech i Polski. Z tego małżeństwa pochodzi jej córka Agnieszka. Jej mąż Wacław II zmarł jednak w 1305 roku. Rok później zginął jej pasierb Wacław III. Tak więc w 1306 została żoną Rudolfa III Habsburga, który podobno zakochał się w pięknej wdowie. Zmarł jednak w 1307 roku. Królem został 14-letni Jan Luksemburski. Królowa Ryksa związała się wtedy z rycerzem Henrykiem z Lipy. Gdy zmarł w 1329 wstąpiła do klasztoru. Pochowana jest w katedrze w Brnie wraz z ukochanym, a pamięta się ją głównie w mieście Hradec Králové, czyli w Grodzie Królowej Elżbiety.