تحولات انسان‌شمول اجتماعی که بر رخ‌دادهای هم‌زمان و پس از خود، تأثیرات ژرف و گسترده می‌نهند، کنش‌های پیش‌بینی‌ناشده، ناگهانی و خلق‌الساعه نیستند؛ این تحولات، قدمتی طولانی و ریشه‌هایی گسترده در بستر تاریخ سیاسی ـ اجتماعی ـ فرهنگیِ سرزمین خود دارند.

یکی از این تحولات انسان‌شمول و همه‌جانبه، خیزش و قیام سراسری از ۲۵شهریور ۱۴۰۱ تا هم‌اکنون در ایران‌زمین است. صفت انسان‌شمولِ این تحول را می‌توان از آثار همه‌جانبه‌اش در زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حس نمود. نگاه کنید به آثار جذب‌کنندهٔ این خیزش و قیام در میان تمام اقشار جامعهٔ ایران با تنوع گرایش‌ها، صنوف و قومیت‌ها. همهٔ این‌ها تا زمان نوشتن همین یادداشت، در حال قیام و نیز ابراز همبستگی با این تحول بزرگ و سراسری هستند.



با این مقدمه در معرفی اثرگذاریِ تحولات انسان‌شمول اجتماعی، این پرسش پیش می‌آید که چرا خیزش و قیام اخیر، این همه کشش و جاذبهٔ همبستگی پیرامون خود پراکند و در مقابل، چرا با این حجم و گستردگی، موجب انزوای شتابان حاکمیت ولایت فقیه در میان تمام اقشار جامعهٔ ایران با تنوع گرایش‌ها، صنوف و قومیت‌هایش شد؟

پاسخ را باید در ماهیت این خیزش، خروش و قیام و برافراشته شدن آن بر شانه‌های تحولات هم‌ذات، هم‌پیوند و زمینه‌سازهایش در بستر تاریخ معاصر ایران ــ به‌طور خاص و ویژه از بهمن ۱۳۵۷ تاکنون ــ جست.



ماهیت خیزش و قیام سراسریِ اخیر، آزادیخواهی و برابری‌طلبی با کاکل ضدتمامیت‌خواهیِ سیاسی و مذهبی است. این ماهیت، فی‌البداهه و خلق‌الساعه تکوین نیافته است. همهٔ پدیده‌های سیاسی و اجتماعی و فرهنگی چنین‌اند؛ یعنی در جریان تکامل طبیعی، زیستی و اجتماعیِ خود، خصوصیاتی را جذب و کسب می‌کنند که پس از تثبیت شدن، معرف ذات و هویت‌شان می‌گردد.



بنابراین ماهیت آزادیخواهی و برابری‌طلبیِ خیزش و قیام سراسریِ شهریور و مهر ۱۴۰۱، بر زمینهٔ سلسله خیزش‌ها و قیامهای ماقبل خود، تکامل‌یافته و سپس ویژگی‌های خود را کسب نموده است. این روند تکاملی را می‌توان این‌طور تعبیر نمود: تجمع مبارزات و خاطره‌های نسل‌های پیشین و نیز آثار جنایات دیکتاتورها علیه این نسل‌ها، به نسل‌های پسین سرایت کرده است؛ آنگاه تلاقیِ این مبارزات و خاطره‌های مشترک، به سرمایه‌های نسل جدید برای مصاف با دیکتاتوری و تمامیت‌خواهی می‌افزایند.

این‌ها دارایی‌های مشترک تمام نسل‌های مبارزاتی و انقلابی در مصاف با دیکتاتوریهای موروثی هستند. هر نسلی بر شانهٔ دارایی‌های مبارزاتیِ نسل پیشین خود، تکامل می‌یابد.

آنچه تمایز بین نسل‌هاست، تفاوت ارزش‌ها به‌دلیل پیشرفت در تحولات علوم اجتماعی و تکنولوژی است که منجر به تغییر فرهنگ می‌شود؛ اما در این تحول هم، هر نسل جدید مبارز و شورشی و انقلابی، بر شانهٔ آفریده‌ها، سرمایه‌ها و آگاهی‌های نسل متناظر پیشین خود، به انطباق با شرایط تحول‌یافتهٔ جدید دست می‌یابد.



این‌گونه بوده است که نسل شورشیِ دهه‌های ۷۰ و ۸۰ در ایران کنونی بر شانهٔ نسل قبل از خود در دههٔ سراسر مبارزه و حماسهٔ ۶۰ ایستاده و مبارزات، رنج‌ها و راهگشایی‌های پیشتازان مجاهد و مبارز آن دهه بعلاوهٔ حجم حیرت‌انگیز جنایات دیکتاتوری ولایی، زمینه‌ساز خیزش و خروش و شورش و قیام آن شده است. این سلسله را می‌توان تا زمان مشروطه در ۱۲۰سال پیش، نسل به نسل نشانه‌گذاری نمود و اثرپذیری و تمایز فرهنگی هر نسل را برشمرد.



این نگاه جامعه‌شناسانه به کیفیت توالیِ نسل‌های مبارز و شورشی و پیشتاز، ما را هم به فهم جایگاه نسل زنان و مردان دههٔ هفتادی و هشتادی در رقم زدن تحول بزرگ شهریور و مهر ۱۴۰۱ علیه حاکمیت اشغالگر ولایت فقیهی نایل می‌کند و هم به قدرشناسیِ شایسته از نسل‌های عاشق و محبوب آزادی رهنمون می‌شود که مشعل‌داران تاریک‌ترین دهه‌های روح‌شکن و خون‌بار بیش از چهار دههٔ گذشته بوده‌اند؛ ستارگانی که روزبه‌روز در ظلام این چهار دهه درخشیدند، بنفشه‌های رویانده در منجمدترین اتمسفر سیاسی ۴۰سال گذشته را به نسل‌های ۷۰ و ۸۰ هدیه کردند، زمستان سلطهٔ اهریمن بدکیش ولایی را در اذهان وارثان‌شان شکستند و دارایی‌های مبارزاتی، حماسی و عاشقانه‌شان را به مردم و نسل‌های کنونی هدیه نمودند و اینک نیز همراه با نسل شورشیِ دههٔ ۷۰ و ۸۰، رقم‌زنندهٔ تحول بزرگ انسان‌شمول اجتماعی در ایران‌زمین هستند.

در آن گرداب و دریاهای توفان

نشد دنیا خبردار از تو ایران

درون آینه، ابلیسِ سرمست

به سور مرگ سرو و لاله بنشست

بیادآور شب هجر و جدایی

بیادآور کجا بودی، کجایی...



به رستاخیز آزادی بپاخیز

در ایران شور آزادی برانگیز

کمک کن تا که این خاک گهر بار

رها سازیم از شیخ تبردار

رسول و ناجی این سرزمین باش

تبسم بر رخ ایرا‌ن‌زمین باش...