سه ماه و نیم پس از اعلام «تنفس» در گفت‌وگوهای وین، مذاکره با ایران با ظاهری جدید به دوحه پایتخت قطر منتقل شده است. مکان و زمان این رایزنی‌ها در آستانه سفر جو بایدن، رییس‌جمهوری آمریکا به اسراییل و عربستان سعودی و در فاصله چهار ماه تا برگزاری جام جهانی در قطر، نشان از آن دارد که موضوع گفت‌وگوها تنها به برنامه‌های هسته‌ای تهران محدود نیست.
این نخستین بار نیست که مکان مذاکره با ایران از وین و ژنو به شهر دیگری منتقل می‌شود. در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، مذاکره بر سر مکان گفت‌وگوها خود موضوعی برای مذاکره بود و برای ماه‌ها چند دور مذاکرات بی‌حاصل در بغداد، استانبول، مسکو و آلماتی برگزار شد. اما در نهایت مذاکرات محرمانه نمایندگان ایران و آمریکا در ویلای شخصی سلطان قابوس، پادشاه سابق عمان بود که به برجام در دولت حسن روحانی انجامید.
اینکه دوحه با توجه به نوع مناسبات با دیگر کشورهای عربی، با ظرفیت میانجی‌گری عمان برابری می‌کند یا خیر، و آیا جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی از انگیزه کافی برای توافق برخوردار است، مورد تردید است.
اما برگزاری این مذاکرات در یک کشور عربی منطقه خلیج فارس نشان می‌دهد که دست‌کم در این مقطع زمانی دولت بایدن ناگزیر توصیه توماس فریدمن را جدی‌تر گرفته است.
فریدمن پیش از ورود بایدن به کاخ سفید در نیویورک‌تایمز نوشت: «جوی عزیز، دیگر فقط موضوع هسته‌ای ایران مطرح نیست، برای توافق با تهران باید با خاورمیانه جدید روبه‌رو شوی».
نگرانی‌های امنیتی کشورهای منطقه حقیقتی بود که یک بار در دولت باراک اوباما نادیده گرفته شد و شکست برجام را به دنبال داشت.
در حال حاضر تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای پس از حمله پنجم اسفندماه روسیه به اوکراین، طرف‌های دخیل در روند مذاکرات با ایران و البته مقامات تهران را به تغییر محاسبات و بازنگری در سیاست‌ها واداشته است.
بایدن که گمان می‌کرد منابع نفت آمریکا و انرژی سبز او را از تعامل با قدرت‌های منطقه بی‌نیاز می‌کند، حالا به‌دنبال افزایش بی‌سابقه بهای سوخت بادستور کار تقویت روابط راهی عربستان سعودی است.
اروپای وابسته به واردات انرژی از روسیه، اکنون در جستجوی منابع جایگزین از حوزه خلیج فارس است و موضوع صادرات نفت ایران را در حاشیه اجلاس گروه ۷ پیش کشیده است.
روند صلح اسراییل و اعراب که از نگاه دمکرات‌هایی مانند جان کری، وزیر امور خارجه اسبق آمریکا، ناممکن بود، حالا با شتاب در جریان است و دولت بایدن می‌کوشد پیمان ابراهیم را به روابط اسراییل و عربستان گسترش دهد.
چتر دفاع موشکی در منطقه با مشارکت اسراییل و کشورهای عربی نیز براساس نگرانی مشترک آن‌ها درباره فعالیت‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی در حال شکل‌گیری است.
در این بین نگاه مقامات پاستور به کرملین است. جمهوری اسلامی ایران امیدوار است، ولادیمیر پوتین پیروز جنگ اوکراین باشد و تغییر توازن قدرت به نفع شرق، سرانجام یکی از پرهزینه‌ترین استراتژی‌های جمهوری اسلامی، یعنی نگاه به شرق را به ثمر بنشاند. اما تا آن زمان از فرصت امتیازگیری از دولت دمکرات آمریکا چشم‌پوشی نمی‌کند و در پاسخ به شکل‌گیری ائتلاف‌های جدید در آن‌سوی خلیج فارس، هم فعالیت‌های منطقه‌ای را تشدید می‌کند و هم از بهبود روابط با عربستان سعودی سخن می‌گوید.
آنگونه که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید، سازوکار گفت‌وگوهای جدید در قطر خارج از چهار به‌علاوه یک، یعنی بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان است.
چهار به علاوه یک در واقع همان گروه مشهور پنج به علاوه یک با حضور غیرمستقیم آمریکا است که برای یک سال پس از روی کار آمدن دولت بایدن، مذاکرات احیای برجام را در وین دنبال می‌کرد. اما تاکید روسیه به تضمین منافع خود در توافق احتمالی با تهران و ادامه درگیری این کشور در اوکراین موجب شد که چارچوبی جدید برای پیشبرد مذاکرات با تهران ایجاد شود.
هرچند که روزنامه کیهان چاپ تهران از اینکه مسکو و پکن احساس کنند دور زده شده‌اند، ابراز نگرانی کرده و مذاکرات را «تله‌ای دیگر» توصیف می‌کند. مقامات در بروکسل و واشینگتن نیز سطح امیدواری‌ها به نتیجه مذاکره در قطر را پایین نگاه‌داشته‌اند.
از آنجایی که در شرایط کنونی، یک درگیری جدید آخرین چیزی است که منطقه به آن نیاز دارد؛ و به نظر می‌رسد تصمیم به مذاکره در سطح شورای عالی امنیت ملی ایران اتخاد شده باشد، احتمال آتش‌بس موقت به عنوان خروجی مذاکرات قطر دور از ذهن نیست. نوعی توافق بر سر حفظ امنیت نسبی منطقه در قبال منافع مالی گسترده‌تر برای تهران در چند ماه آینده. احتمالا تا پایان سال جاری میلادی که جام جهانی قطر برگزار شده، نتیجه انتخابات میان دوره‌ای آمریکا روشن شده و بسیاری امیدوارند بحران اوکراین به پایان رسیده باشد.
اما مسیر توافق بلندمدت با ایران نه از وین و نه از دوحه، که از تهران می‌گذرد. جایی که باید تصمیم استراتژیک حل ریشه‌ای بحران خودساخته هسته‌ای و دشمن‌تراشی‌های منطقه‌ای و جهانی اتخاذ شود.