20 MAY. 2024 · Dzisiaj sól używamy w zasadzie tylko jako przyprawę do potraw. W czasach starożytnych było jednak inaczej. Sól miała o wiele więcej zastosowań. Widać to także w Biblii. Zacznijmy jednak od hebrajskiego słowa melah zapisywano je przy pomocy trzech liter MLH. Fenickie słowo brzmiała malaha i też zapisywano je jako MLH. Podobno Fenicjanie sprowadzali sól aż z Hiszpanii i miasto Malaga na Półwyspie Iberyjskim ma mieć nazwę od fenickiego słowa sól. Sól występowała jednak także w Izraelu. Czemu sprowadzano ją z tak dalekich regionów? Do czego używano soli w czasach biblijnych? W Księdze Ezdrasza czytamy o urzędnikach, którzy sprzeciwili się budowie świątyni w Jerozolimie. Napisali on list do króla Persji Artakserksesa. W Ezdrasza 4:14 czytamy: “Ponieważ zaś jesteśmy na utrzymaniu twego dworu i nie godzi się nam patrzeć na pohańbienie króla, przeto posłaliśmy wiadomość o tym królowi”. Napisali oni, że są na utrzymaniu króla. Dosłownie w tym miejscu czytamy, że jedzą sól króla. Ten zwrot jeść kogoś sól oznaczał “być na czyimś utrzymaniu. Sól była bardzo droga i czasem używano jej jako pieniędzy. Np. dawać sól po łacinie brzmi: sal dare. Podobno od tego zwrotu pochodzi angielskie słowo soldier. Podobnie salary czyli wynagrodzenie też ma pochodzić od słowa sól. Tak więc w Ezdrasza 4:14 czytamy o urzędnikach, którzy byli na utrzymaniu króla i dostawali sól. Były okresy w historii gdy sól miała wartość jak złoto. Nie zdziwi was chyba więc to, że z jej powodu wybuchały wojny czy rewolucje. Przykładem jest choćby marsz solny Gandhiego. W 1930 ten indyjski przywódca poszedł nad morze i sam odparował sobie trochę soli protestując w ten sposób przeciwko monopolowi rządowemu i sprzedaży soli z wysokim podatkiem. Do czego jeszcze używano soli w czasach biblijnych? Ci urzędnicy z czasów Ezdrasza chcieli wstrzymać budowę świątyni, ale król Artakserkses nakazał pomóc kapłanom. W Ezdrasza 7:22 czytamy co należało dostarczać do świątyni po odbudowie: “Aż do stu talentów srebra, stu korców pszenicy, stu baryłek wina i stu baryłek oliwy, soli zaś bez ograniczenia”. Do świątyni składano w ofierze zwierzęta i inne pokarmy. Nie wszystko spalono, część spożywali kapłani i ich rodziny. Wszystkie te ofiary miały być posolone. Dlatego Kapłańska 2:13 mówi: “Każdą twoją ofiarę z pokarmów posolisz; żadnej twojej ofiary z pokarmów nie pozbawisz soli przymierza Boga twego. Przy każdej ofierze swojej składać będziesz i sól”. Przypominam sól była wtedy bardzo droga. Na szczęście te przepisy nie określały jak wiele soli miano dać wraz z ofiarą. Używanie soli jako przyprawy lub jako czynnika konserwującego żywność nie jest zaskakująca. Ale soli używano także przy narodzinach dzieci. W Ezechiela 16:4 czytamy: “A z twoim narodzeniem było tak: Gdy się narodziłaś, nie przecięto twojej pępowiny i nie obmyto cię wodą, aby cię oczyścić, nie wytarto cię solą i nie owinięto w pieluszki”. Jest to opis zaniedbanego dziecka, którego po narodzinach nie okryto pieluszką, ale też nie natarto solą. Wynika z tego, że to była zwykła praktyka w czasach proroka Ezechiela. Czy to działo się także w późniejszych czasach, np. czy Jezus też był natarty solą po urodzeniu tego nie wiemy. Jezus użył jednak przykładu z solą. W Mateusza 5:13 czytamy: “Wy jesteście solą ziemi; jeśli tedy sól zwietrzeje, czymże ją nasolą? Na nic więcej już się nie przyda, tylko aby była precz wyrzucona i przez ludzi podeptana”. W tym przykładzie przyrównał swoich uczniów do soli. Wspomniał jednak, że ta sól może zwietrzeć albo stracić smak. Jezus nie mówił tutaj o soli jakiej my dzisiaj używamy albo takiej jaką sprowadzali w tamtych czasach Fenicjanie z Hiszpanii. Jezus mówił tutaj o soli jaką można było znaleźć w Izraelu. Nie była to czysta sól, ale taka zmieszana z różnymi zanieczyszczeniami. Gdybyśmy sobie wyobrazili sól zmieszaną z piaskiem. Taka sól wrzucona do wody się rozpuści i pozostanie sam piasek. Właśnie o takiej soli mówił Jezus, gdy straci ona swój słony smak zostają same zanieczyszczenia, które można rzucić na drogę jak żwir. W innej ewangelii ten przykład z solą został rozszerzony. W Marka 9:50 czytamy: “Sól, to dobra rzecz, ale jeśli sól zwietrzeje, czymże ją przyprawicie? Miejcie sól w samych sobie i zachowujcie pokój między sobą”. Tutaj ponownie słyszymy o soli, która może stracić swoją słoną wartość, ale później czytamy do czego to było potrzebne. Tą sól uczniowie Jezusa mieli mieć w sobie aby zachować pokój między sobą. Jak należy to rozumieć? Wyjaśnił to chyba apostoł Paweł w Liście do Kolosan. W Kolosan 4:6 czytamy: “Mowa wasza niech będzie zawsze uprzejma, zaprawiona solą, abyście wiedzieli, jak macie odpowiadać każdemu”. Paweł przyrównał tutaj mowę do posiłku. Moglibyśmy odpowiedzieć bardzo szorstko i to przypominałoby podanie komuś jedzenia bez soli. Paweł zalecał jednak uprzejmą mowę, którą porównał do jedzenia doprawionego solą. Ludzie w tamtych czasach, szczególnie ci biedniejsi jedli pewnie czasami posiłki bez soli i wiedzieli jakie to niesmaczne. Zauważmy jaki to świetny przykład. Jeżeli damy komuś szorstką radę to ta rada mu pomoże tak jak ciału pomoże nawet pokarm bez soli. Jednak o wiele łatwiej jest przyjąć uprzejmą radę od kogoś tak samo jak łatwiej i przyjemniej jest zjeść coś, co przyprawiono. Sól przydawała się do konserwowania np. mięsa z tego powodu używano tego słowa w przenośni aby zaznaczyć, że coś jest trwałe. Np. w Liczb 18:19 czytamy: “Jest to wieczyste przymierze soli przed Panem dla ciebie i twojego potomstwa”. Przymierze soli to wieczyste przymierze. Tak jak mięso zaprawione solą mogło przetrwać długo tak samo przymierze soli wskazywało nie na krótkotrwałą umowę, ale na coś trwałego. Ale sól wiąże się także z zagładą. W Sędziów 9:45 czytamy: “Następnie nacierał Abimelech na miasto przez cały ten dzień, zdobył miasto a lud, który był w nim, wybił do nogi, miasto zrównał z ziemią i posypał miejsce to solą”. Nie był to wynalazek Izraelitów. Tak podobno mieli zrobić także Rzymianie po zniszczeniu Kartaginy. Historycy się spierają czy tak rzeczywiście było. Przypomnę może, że sól była droga. Rozsypanie soli na większym terenie było dość kosztowne, ale oczywiście było możliwe. W Starym Testamencie występuje hebrajskie słowo melah, a w Nowym Testamencie greckie słowo halas. W Izraelu używano czystej soli sprowadzanej przez Fenicjan, ale używano też miejscowej soli, która była pełna zanieczyszczeń. Soli używano jako przyprawy pokarmu, ale także do konserwowania np. mięsa. Używano jej także w celach leczniczych, np. nacierano nią noworodki po narodzinach. Sól była droga i w niektórych okresach była używana jak pieniądze. W czasach Ezdrasza określenie “jeść czyjąś sól” oznaczało być na czyimś utrzymaniu. Sól pojawia się także w przenośni. Oznacza całkowitą zagładę, ale także dobre cechy sprzyjające jedności wśród chrześcijan. Do takich dobrych cech można zaliczyć np. uprzejmą mowę. Ponieważ zaś jesteśmy na utrzymaniu twego dworu i nie godzi się nam patrzeć na pohańbienie króla, przeto posłaliśmy wiadomość o tym królowi http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezdrasza/4/14 Aż do stu talentów srebra, stu korców pszenicy, stu baryłek wina i stu baryłek oliwy, soli zaś bez ograniczenia. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezdrasza/7/22 Każdą twoją ofiarę z pokarmów posolisz; żadnej twojej ofiary z pokarmów nie pozbawisz soli przymierza Boga twego. Przy każdej ofierze swojej składać będziesz i sól. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/3-Ksiega-Mojzeszowa/2/13 A z twoim narodzeniem było tak: Gdy się narodziłaś, nie przecięto twojej pępowiny i nie obmyto cię wodą, aby cię oczyścić, nie wytarto cię solą i nie owinięto w pieluszki. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezechiela/16/4 Wy jesteście solą ziemi; jeśli tedy sól zwietrzeje, czymże ją nasolą? Na nic więcej już się nie przyda, tylko aby była precz wyrzucona i przez ludzi podeptana. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Mateusza/5/13 Sól, to dobra rzecz, ale jeśli sól zwietrzeje, czymże ją przyprawicie? Miejcie sól w samych sobie i zachowujcie pokój między sobą. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Marka/9/50 Mowa wasza niech będzie zawsze uprzejma, zaprawiona solą, abyście wiedzieli, jak macie odpowiadać każdemu. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/List-do-Kolosan/4/6 Wszystkie dary ofiarne z obrzędu podnoszenia z rzeczy poświęconych, które synowie izraelscy składać będą Panu, oddałem tobie i twoim synom, i twoim córkom, według wieczystego prawa. Jest to wieczyste przymierze soli przed Panem dla ciebie i twojego potomstwa. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/4-Ksiega-Mojzeszowa/18/19 Następnie nacierał Abimelech na miasto przez cały ten dzień, zdobył miasto a lud, który był w nim, wybił do nogi, miasto zrównał z ziemią i posypał miejsce to solą. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Sedziow/9/45

25 ABR. 2024 · Gog z Magog lub Gog i Magog to dwa zwroty z Biblii, które pojawiają się w dwóch księgach biblijnych trudnych do zrozumienia. Chodzi o księgę Ezechiela i księgę Apokalipsy. Zanim przejdziemy do tych dwóch zwrotów, które są dość podobne warto przypomnieć, że te dwie księgi mają więcej podobieństw. Np. na początku Ezechiel opisuje tron Boga. Bardzo podobny opis jest w księdze Apokalipsy. Księga Ezechiela opisuje też świątynię i jej mierzenie. Bardzo podobny opis jest w Apokalipsie. Nie dziwi więc, że także opisy Goga z Ezechiela i Apokalipsy są podobne. W Ezechiela 38:2 czytamy: “Synu człowieczy, zwróć swoje oblicze ku Gogowi w kraju Magog, głównemu księciu w Mesech i Tubal, prorokuj przeciwko niemu”. Z Kolei księga Apokalipsy 20:8 (nazywana także księgą Objawienia) mówi: “I wyjdzie, by zwieść narody, które są na czterech krańcach ziemi, Goga i Magoga, i zgromadzić je do boju; a liczba ich jak piasek morski”. Główna różnica polega na tym, że Ezechiel mówi o Gogu z kraju Magog, a Objawienie o Gogu i Magogu. Co wiemy o tych imionach? Księga Rodzaju 10:2 mówi: “Synami Jafeta są: Gomer, Magog, Madai, Jawan, Tubal, Meszech i Tiras”. Mowa tutaj o Jafecie, synu Noego oraz o jego potomkach. Warto zwrócić uwagę, że nie tylko pojawia się imię Magog, ale także imiona Meszech i Tubal. Przypomnę, że Ezechiela 38:2 mówi: “zwróć swoje oblicze ku Gogowi w kraju Magog, głównemu księciu w Mesech i Tubal”. Imiona Magog i Tubal pojawiają się dokładnie w tej samej formie. Imię Meszech z Rodzaju zmienia się w Mesech w Ezechiela. Ale jest tak w tym przekładzie. W oryginale w obu miejscach występuje imię “Meszek”. Przypomnę może, że Noe miał trzech synów: Sema, Chama i Jafeta. Każdy z nich miał pójść w inną stronę. Od Chama pochodzili ci, którzy zamieszkali w Kanaanie i Afryce, od Sema pochodzili między innymi Żydzi, a od Jafeta narody na północy, np. Magog, Meszech i Tubal. Z grubsza można powiedzieć, że od Sema pochodzą Azjaci, od Chama Afrykańczycy, a od Jafeta Europejczycy. Może ciężko to sobie nam wyobrazić, ale właśnie potomkowie Jafeta czyli Europejczycy byli uważani za barbarzyńców. Od Chama pochodzili np. Egipcjanie, od Sema np. Babilończycy, a od Jafeta straszni barbarzyńcy. Gdy więc mowa o Magogu, Meszechu i Tubalu mowa tutaj o plemionach z północy, które budziły strach. Niektórzy utożsamiają ich ze Scytami. Dla wyjaśnienia Scyci dla starożytnych to to samo co np. dla Polaków Mongołowie czy Tatarzy. Czy jednak Gog z Magog to naprawdę Scyci? W Ezechiela 38:15 czytamy: “I przyjdziesz ze swojego miejsca pobytu, z najdalszej północy, a wraz z tobą liczne ludy; wszyscy na koniach, wielkie zastępy, liczne wojsko”. Historia interpretacji kim jest Gog z Magog zwykle opierała się na tej informacji, że ma on przyjść z północy. Na północ od Izraela była Syria. Jednak w tym wersecie wspomniano o najdalszej północy. Już Józef Flawiusz w “Dawnych dziejach Izraela” utożsamia Goga ze Scytami. Czy jednak chodzi o naród Scytów? Warto pamiętać, że gdy starożytni mówili o Scytach mieli na myśli barbarzyńców z północy. Wszystkich pochodzących z tamtych regionów. Podobnie jest z polskim słowem Tatar, używano go na określenie wszystkich ludów na wschód od Kaukazu. To były różne plemiona, ale Polacy ich wszystkich nazywali Tatarami. Zauważmy, że pojęcia Scyta czy Tatar są bardzo pojemne. Być może więc tak samo należy potraktować pojęcie Gog z Magog. Ale może jednak chodzi o konkretny kraj? W Ezechiela 38:8 czytamy: “Po wielu dniach otrzymasz rozkaz, w latach ostatecznych przyjdziesz do kraju uwolnionego od miecza i do ludu zebranego z wielu ludów na górach izraelskich, które długo były spustoszone; wszyscy oni wyprowadzeni spośród narodów, mieszkają bezpiecznie”. Mowa tutaj o “latach ostatecznych” czyli o przyszłości. Zauważmy, że Gog miał zaatakować “góry izraelskie, które długo były spustoszone”. Napisał to Ezechiel, który dostał się do Babilonu 10 lat przed zburzeniem Jerozolimy. Góry izraelskie zostały zasiedlone ponownie po jakichś 80 latach, długo po śmierci Ezechiela. Nie może tu chodzić o Medów i Persów, którzy też przybyli z północy. Oni zniszczyli Babilon i uwolnili Izraelitów, a przecież Ezechiel mówił o tym, że Gog miał zaatakować ponownie zasiedlone góry izraelskie. Nie mogło też chodzić o Babilończyków. Był to ktoś z dalekiej północy. Określenie z Ezechiela brzmi “Gog z krainy lub ziemi Magog”. Z kolei Objawienie używa krótszego “Gog i Magog”. To sformułowanie stało się później bardzo popularne. Pojawia się ono  raz w zwojach znad Morza Martwego. Niestety jest to malutki fragment z kilkoma słowami. Nie mamy więc kontekstu do słów “Gog i Magog”. Tak więc przed wzmianką w Objawieniu pojawia się tylko raz. Później jednak wielokrotnie i to nie tylko w pismach chrześcijańskich. Te imiona w sformułowaniu “Gog i Magog” pojawiają się u żydowskich pisarzy, ale także w Koranie. Sura 18:94 mówi: “O powiedzieli: "O Zu'l Karnajnie! (O Dwu Rożny) Oto Gog i Magog sieją zgorszenie na ziemi! Czy moglibyśmy przygotować dla ciebie daninę, abyś zbudował między nami i między nimi zaporę?" Tak więc Koran mówi o jakimś władcy, który będzie przygotowywał zabezpieczenie przed Gogiem i Magogiem. Kogo uważano za Goga? Przez wieki różne ludy uważano za tą postać z proroctwa. Np. wcześni chrześcijanie tak mówili o Rzymianach, później o Gotach, Scytach, Sarmatach, Hunach, Węgrach, Turkach, Mongołach, Tatarach, Saracenach i jeszcze innych. Za każdym razem gdy przybywali jacyś barbarzyńcy ktoś uznawał ich pojawienie się jako spełnienie proroctwa. Niektórzy z tych najeźdźców sami tak się nazywali, np. Mongołowie. Być może chcieli w ten sposób wystraszyć chrześcijan. Także władcy Rusi twierdzili, że pochodzą od Magoga. A współcześnie kogo uważano za Goga? Niektórzy rabini za Goga uznali Napoleona najeżdżającego Rosję. Później podczas zimnej wojny niektórzy uznali Rosję za tą potęgę. Rosja była sprzymierzona z krajami arabskimi, które atakowały nowopowstałe państwo Izrael. Gog z proroctwa Ezechiela miał najechać właśnie Izrael. Niektórzy wierzą, że to proroctwo spełniło się podczas wojny 6-dniowej w 1967. Historia interpretacji tych dwóch fragmentów jest bardzo długa. Np. współczesne identyfikowanie Rosji jako Goga opiera się na tym, że państwo to znajduje się na dalekiej północy patrząc od terytorium Izraela. Współczesny rosyjski imperializm pojawił się też w okresie gdy ponownie powstało państwo Izrael. Interpretacja tego proroctwa wiązała się tylko z Izraelem czyli Żydami? Inni jednak traktowali słowo Izrael z tego proroctwa jako synonim ludu Bożego. Tak więc chrześcijańskie narody siebie traktowały jak Izrael czyli lud wybrany, a swoich wrogów jako Goga. Tak np. myśleli Krzyżowcy walczący z Saracenami. Ale także Saraceni czuli wyznawcy Islamu czytali Koran i o swoich wrogach myśleli jako o Gogu i Magogu. Podsumowując. Proroctwo Ezechiela wspomina o Gogu z Magog. Ostatnia księga w Biblii czyli Apokalipsa albo Objawienia mówi o Gogu i Magogu. Ten sam zwrot pojawia się w zwojach znad Morza Martwego. Historycy dyskutują nad tym czy Apokalipsa cytuje ten fragment znad Morza Martwego czy na odwrót. Możliwe, że obie księgi cytują jeszcze trzecie źródło. Później jednak to sformułowanie pojawia się w wielu pismach chrześcijańskich, a nawet w muzułmańskim Koranie. Synu człowieczy, zwróć swoje oblicze ku Gogowi w kraju Magog, głównemu księciu w Mesech i Tubal, prorokuj przeciwko niemu https://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezechiela/38/2 I wyjdzie, by zwieść narody, które są na czterech krańcach ziemi, Goga i Magoga, i zgromadzić je do boju; a liczba ich jak piasek morski. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Objawienie-Swietego-Jana/20/8 Synami Jafeta są: Gomer, Magog, Madai, Jawan, Tubal, Meszech i Tiras. https://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/10/2 I przyjdziesz ze swojego miejsca pobytu, z najdalszej północy, a wraz z tobą liczne ludy; wszyscy na koniach, wielkie zastępy, liczne wojsko. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezechiela/38/15 Po wielu dniach otrzymasz rozkaz, w latach ostatecznych przyjdziesz do kraju uwolnionego od miecza i do ludu zebranego z wielu ludów na górach izraelskich, które długo były spustoszone; wszyscy oni wyprowadzeni spośród narodów, mieszkają bezpiecznie. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezechiela/38/8 A ty, synu człowieczy, prorokuj przeciwko Gogowi i mów: Tak mówi Wszechmocny Pan: Oto Ja wystąpię przeciwko tobie, Gogu, główny książę w Mesech i Tubal. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Ezechiela/39/1

10 ABR. 2024 · Nie wiemy kiedy pierwszy raz użyto alfabetu, który my dziś nazywamy hebrajskim. Pierwszy raz nakaz zapisania czegoś pojawia się w Księdze Wyjścia 17:14, gdzie czytamy: “Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: Zapisz to dla pamięci w księdze i wbij to w głowę Jozuego”. Później jest mowa o tablicach kamiennych w Wyjścia 32:16, gdzie czytamy: “Tablice te były dziełem Bożym, a pismo było pismem Boga, wyrytym na tablicach”. Czy w obu tych wypadkach użyto alfabetu hebrajskiego? Co mówią nam w tej sprawie odkrycia archeologiczne? Na początek odpowiedzmy na pytanie czy alfabet hebrajski jest w ogóle alfabetem? Archeolodzy twierdzą, że pierwsze były pisma obrazkowe, w których jakiś znak czy rysunek był zapisem całego słowa. Pismo piktograficzne czyli obrazkowe to np. pismo klinowe w Mezopotamii czy hieroglify w Egipcie. Alfabet to sposób zapisu głosek. Np. woda to 4 głoski: w, o, d oraz a. Alfabet zapisuje to słowo 4 literami. Jednak hebrajski alfabet zapisywał tylko spółgłoski, tak więc w słowie woda zapisano by tylko głoski: w oraz d (wyszłoby: wd). Alfabet, który składa się tylko ze spółgłosek nazywamy: abdżad. Nazwa ta pochodzi od pierwszych 4 liter w takim alfabecie czyli: a, b, g oraz d. Istnieje jednak jeszcze trzeci sposób zapisu słowa woda. Możemy zapisać to słowo zapisując sylaby. Abugida czyli alfabet sylabiczny to taki alfabet, w którym każda litera oznacza całą sylabę. Nazwa abiguda też pochodzi od tych liter: a, b, g oraz d. Tak więc mamy nasz alfabet, gdzie zapisujemy każdy dźwięk (słowo woda zapiszemy 4 znakami). Mamy abdżad, gdzie zapisujemy tylko spółgłoski (słowo woda zapiszemy jako 2 znaki: wd). Mamy abigudę, gdzie zapisujemy sylaby (słowo woda zapiszemy dwoma znakami oznaczającymi sylaby: wo oraz da). Co było pierwsze: alfabet, abdżad czy abiguda? Najstarsze odkrycia to oczywiście pisma piktograficzne: pismo klinowe oraz hieroglify. Później pojawia się abdżad. Najstarsze znaleziska zapisu abdżadem uważa się za zapis fenicki, ale z tego okresu pochodzą też zapisy w języku hebrajskim. Tak więc Żydzi, Arabowie i inne ludy zamieszkujące okolice dzisiejszej Syrii oraz Izraela używali abdżady. To pismo poszło na zachód, gdzie wzięli je Grecy i tak powstał nasz alfabet, który ma także samogłoski oraz na wschód, gdzie powstały abigudy czyli zapis sylab, co jest praktykowane np. w Indiach. Ja będę się w tej audycji posługiwał określeniem alfabet hebrajski, ale pamiętajcie, że jest to w zasadzie abdżad czyli pismo spółgłoskowe. Oczywiście współczesny język hebrajski dodał także samogłoski, tak więc współczesny alfabet hebrajski to już rzeczywiście alfabet, bo zawiera także samogłoski. Nazwa abdżad pochodzi od arabskich liter a, b, g oraz d. Literę g czyta się tam “dż”, a więc nazwa abdżad. Wskazuje to jednocześnie, że podobnym alfabetem posługują się nie tylko Żydzi, ale także Arabowie, a w przeszłości także Fenicjanie. Ale jak powstały te litery? Pierwsze dwie litery alfabetu hebrajskiego nazywa się Alef i Bet. To nie tylko nazwy liter. Te słowa mają swoje znaczenie. Alef możemy znaleźć w Psalmie 8:8, gdzie czytamy: “Owce i wszelkie bydło, Nadto zwierzęta polne”. Słowo “bydło” to w hebrajskim “alef” czyli dosłownie wół. Ten werset można by przetłumaczyć: “Owce, woły, a także zwierzęta polne”. Jeżeli wyobraźcie sobie naszą literę - duże A, ale odwrócone do góry nogami. Ta litera przypomina głowę wołu z rogami. Tak właśnie początkowo zapisywano tą literę jako rysunek głowy wołu. Dopiero Grecy tworząc literę Alfa obrócili ją do postaci, którą my znamy. Druga litera w alfabecie to Bet, a słowo to znaczy dom. Najstarsze wersje tej litery przypominają prostokąt, który symbolizował dom lub namiot. Słowo to oznaczało też rodzinę jak np. w Rodzaju 7:1 gdzie czytamy: “I rzekł Pan do Noego: Wejdź do arki ty i cały dom twój”. Późniejsza forma tej litery przypomina nasze małe b. Podobnie jak z literą A, także tutaj to Grecy odwrócili tą literę i pierwsi zaczęli zapisywać literę b tak jak my piszemy dzisiaj. Od Greków ich litery przejęli Etruskowie, a od nich Rzymianie i tak te litery doszły do nas. Jednak pamiętajmy, że Grecy mieli alfabet, a Żydzi abdżadę. Starożytni Żydzi zapisywali tylko spółgłoski, dopiero Grecy dodali do alfabetu samogłoski. Tutaj trzeba uważać, bo hebrajskie litery to Alef, Bet, Gimel, Dalet, a greckie to Alfa, Beta, Gama, Delta. Wydają się one tak podobne. Jest ta sama kolejność. Można wy więc wyciągnąć błędny wniosek, że ponieważ Grecy literą Alfa zapisywali samogłoskę “a” to tak samo Żydzi literą Alef też zapisywali “a”. Przypominam jednak, że Żydzi nie zapisywali samogłosek. Czym więc jest hebrajska litera Alef? W alfabecie hebrajskim lub jak kto woli w abdżadzie hebrajskiej są 22 znaki, ale dwa z nich są nieme. Pierwszym niemym znakiem jest właśnie Alef. Jest to taka przerwa w słowie. W fonetyce używa się terminu zwarcie krtaniowe. Wyjaśnijmy to na przykładzie. Być może słyszeliście, jak ktoś zamiast po prostu zaprzeczyć “nie” powiedział “nie-e”. Jest to taka przerwa w wymowie. Inne przykłady z języka polskiego to: u-iścić lub za-awansowany. Kiedy wymawiamy te słowa następuje przerwa spowodowana tym zwarciem krtaniowym. Słowo bóg po hebrajsku “elohim” zapisuje się właśnie od litery Alef. Podobnie słowo pan, które po hebrajsku brzmi “adonai” też zaczyna się od litery Alef. Żydzi nie zapisywali samogłosek takich jak a czy e. Gdy chcieli zaznaczyć, że słowo zaczyna się od samogłoski rozpoczynali je od litery Alef, a czytający się domyślał jaki dźwięk ma wydać i czytał “e” w słowie elohim lub “a” w słowie “adonai”. Z tym wiąże się problem z wymową Imienia Bożego. Zapisujemy je jako JHWH, ale nie wiemy jakie samogłoski wstawiali starożytni. W przeszłości używano formy Jehowa, która powstaje przez dodanie samogłosek: e, o oraz a, ale współcześnie niektórzy wolą formę Jahwe, która powstaje przez dodanie samogłosek: a oraz e. Zwróćcie też uwagę, że w obu tych formach brakuje ostatniej litery h. W zasadzie powinno się wymawiać albo Jehowah albo Jahweh. Jednak we współczesnej wymowie zgubiono to ostatnie “h”. Inny przykład, gdzie zgubiono aż dwa “h” to wyrażenie alleluja, które w oryginale brzmiało “Hallu-Jah”. Zgubiono w wymowie zarówno początkowe “h” jak i końcowe. Mówię tutaj o wymowie hebrajskich słów np. w języku polskim. Litery hebrajskie używane były także do zapisywania liczb. I tak Alef to 1, Bet to 2, Gimel - 3, Dalet - 4, He - 5, Waw - 6, Zain - 7, Chet - 8, Tet - 9, a Jod - 10. Kolejne litery to dziesiątki, np. Kaf to 20. Aby zapisać 11 brano Jod czyli 10 oraz Alef czyli 1. Z tym wiąże się ciekawy problem. Jak może wiecie, Żydzi przestali wymawiać Imię Boże. Starali się go też nie zapisywać na zwykłych kartkach np. dotyczących handlu. Imię Boże to JHWH, ale istnieje też krótsza forma JH, co wymawiano jako “Jah”. Ta forma występuje w wyrażeniu “Hallu-Jah” czyli naszym alleluja. W czym tkwił problem? Zauważcie, że jakbyście chcieli zapisać liczbę 15 to musielibyście wziąć 10 czyli Jod oraz 5 czyli He. Wyszłaby wam liczba 15, ale jednocześnie skrócona forma Imienia Bożego JH. Aby więc nie zapisywać Imienia Bożego np. w rachunkach, że ktoś kupił 15 owiec używano liter Tet - 9 i Waw - 6. Zauważcie, że 9 + 6 także daje w sumie 15. Wszystkie dziesiątki to: Jod - 10, Kaf - 20, Lamed - 30, Mem - 40, Nun - 50, Samek - 60, Ain - 70, Pe - 80, Sade - 90. Potem Kof to 100, Resz - 200, Szin - 300 a Taw - 400. Być może słyszeliście o tym, że wielu Żydów jest zafascynowanych numerologią. Być może teraz rozumiecie dlaczego. Każde słowo w Biblii można zamienić na liczbę. Np. słowo Alef to trzy litery: Alef - 1, Lamed - 30 oraz Pe - 80. Tak więc słowo Alef to liczba 111. Ale może się zastanawiacie co z dalszymi liczbami, bo ostatnia litera w alfabecie czyli Taw oznaczała 400? Pięć liter hebrajskich ma tzw. formy końcowe, których używa się gdy wyraz kończy się tą literą. Kaf końcowe to 500, Mem - 600, Nun - 700, Pe - 800 oraz końcowe Sade - 900. Historia hebrajskiego alfabetu to historia, w której musimy się wiele domyślać. Wydaje się, że początkowo było to pismo obrazkowe. Np. obrazek domu symbolizował dom lub namiot. Po hebrajsku dom to bet. Później zaczęto używać tego znaku tylko to zapisu litery B. Żydzi i ich sąsiedzi, np. Fenicjanie nie zapisywali samogłosek. Gdy ten alfabet przejęli Grecy dodali samogłoski. Ze znaku alef uczynili literę alfa, ale jednocześnie zmienili wymowę. U Żydów alef to zwarcie krtaniowe, a u Greków jak i u nas to dźwięk A. Ponieważ nie było samogłosek, a w pewnym momencie Żydzi przestali wymawiać Imię Boże my dzisiaj znamy tylko spółgłoski JHWH i nie wiemy dokładnie jak wymawiano to imię w starożytności. Archeologia znajduje zapisy w tym alfabecie w okresie, który przypadałby na wyjście Izraelitów z Egiptu. Oczywiście z tamtych czasów dotrwały do nas tylko zapisy na tablicach glinianych czy kamieniach. Być może alfabet zapisywano już wcześniej ale na materiałach, które nie przetrwały. Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: Zapisz to dla pamięci w księdze i wbij to w głowę Jozuego, że całkowicie wymażę pamięć o Amalekitach pod niebem. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Mojzeszowa/17/14 Tablice te były dziełem Bożym, a pismo było pismem Boga, wyrytym na tablicach http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Mojzeszowa/32/16 Owce i wszelkie bydło, Nadto zwierzęta polne http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Psalmow/8/8 I rzekł Pan do Noego: Wejdź do arki ty i cały dom twój, bo widziałem, że jesteś sprawiedliwy przede mną w tym pokoleniu. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/7/1 I rzekł Pan do Mojżesza: Spisz sobie te słowa, gdyż na podstawie tych słów zawarłem przymierze z tobą i z Izraelem. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Mojzeszowa/34/27

12 MAR. 2024 · Izrael miał dwunastu synów. Naród izraelski dzieli się na dwanaście plemion. Może się wydawać, że od każdego syna pochodziło jedno plemię. Jest to jednak bardziej skomplikowane. Ile było tych plemion? Dwanaście czy trzynaście? Czy dziesięć z tych plemion zaginęło? Z jakich plemion pochodzili Jezus, Apostoł Paweł i inni?  Jakub miał dwie żony Leę i Rachelę. Ta pierwsza urodziła mu sześciu synów. O pierwszym w Rodzaju 29:32 czytamy: “I poczęła Lea, i urodziła syna, i nazwała go Ruben, bo rzekła: Wejrzał Pan na niedolę moją, bo teraz mąż mój będzie mnie kochał”. Ten sam rozdział wymienia jeszcze Symeona, Lewiego i Judę. Rachela nie rodziła, postanowiła więc zrobić to co jej babka Sara.  W Rodzaju 30:3 czytamy: “A ona rzekła: Oto niewolnica moja Bilha, obcuj z nią, że będzie mogła porodzić na kolanach moich, abym i ja miała z niej dzieci”. Bilha urodziła Dana, a później też Naftalego. Jednak Lea, też dała Jakubowi swoją służącą Zilpę i ta urodziła Gada i Aszera. Później jednak sama Lea także urodziła jeszcze dwóch synów Issachara i Zebulona. Wtedy zaczęła rodzić także Rachela.  W Rodzaju 30:25 czytamy: “A gdy Rachela urodziła Józefa, rzekł Jakub do Labana: Zwolnij mnie, abym mógł wrócić na miejsce swoje i do ojczyzny swojej”. Józef był jedenastym synem i ostatnim, który urodził się w Charanie za rzeką Eufrat. Lea urodziła mu: Rubena, Symeona, Lewiego i Judę. Potem Bilha, niewolnica Racheli urodziła Jakubowi: Dana i Naftalego. Później Zilpa, niewolnica Lei urodziła: Gada i Aszera. Następnie Lea zaczęła ponownie rodzić i na świat przyszli: Issachar i Zebulon oraz córka Dina. Ostatecznie także Rachela urodziła Józefa. Narodziny tych 11 synów są opisane w Rodzaju rozdziałach 29 i 30. Ostatni syn Jakuba urodził się niedaleko Betlejem. W Rodzaju 35:18 czytamy: “A gdy uchodziła z niej dusza, bo umierała, nazwała go: Ben-Oni, lecz ojciec nazwał go Beniamin”. Siostry rywalizowały, która urodzi więcej synów. Zmarła Rachela, ale żyła jeszcze jej służąca. W Rodzaju 35:22 czytamy: “A gdy Izrael mieszkał w tym kraju, poszedł Ruben i spał z Bilhą, nałożnicą ojca swego. A Izrael dowiedział się o tym. A synów Jakuba było dwunastu”. Ruben być może wziął nałożnicę ojca, aby ta nie mogła urodzić więcej dzieci, które uznano by za dzieci zmarłej Racheli. Jest to ważne także dlatego, że w tym momencie najstarszy Ruben utracił prawo pierworodnego. Pierworodny syn dostawał dwa działy spadku po ojcu. Ruben jednak za ten występek z Bilhą utracił to prawo. Dostał je Józef. W Rodzaju 48:5 czytamy: “Dlatego teraz do mnie należą obaj synowie twoi, którzy urodzili ci się w ziemi egipskiej, zanim przybyłem do ciebie do Egiptu; Efraim i Manasses będą moimi jak Ruben i Symeon”. Józef miał dwóch synów: Efraima i Manassesa. Jednak Jakub zapowiedział, że będzie ich traktował jak swoich własnych synów. W ten sposób Józef dostał dwa działy, po jednym dla każdego ze swoich synów. Chrześcijan jednak bardziej interesuje linia rodowa Jezusa. W Rodzaju 49 rozdziale są zawarte zapowiedzi Jakuba odnośnie swoich synów. O pierworodnym Rubenie w Rodzaju 49:4 czytamy: “Burzliwyś jak woda, ale nie będziesz miał pierwszeństwa, boś wszedł na łoże ojca swego; splugawiłeś wówczas moje posłanie, na które wszedłeś”. O dwóch kolejnych w Rodzaju 49:5 czytamy: “Symeon i Lewi - to bracia; miecze ich są narzędziami gwałtu”. Nawiązano tutaj do wymordowania przez tych dwóch braci całego miasta za gwałt na ich siostrze Dinie. O czwartym synu Judzie napisano w Rodzaju 49:10, czytamy tam: “Nie oddali się berło od Judy ani buława od nóg jego, aż przyjdzie władca jego, i jemu będą posłuszne narody”. Wskazano tutaj, że potomkowie Judy będą rządzić. Będą królami. Z tej linii rodowej miał też pochodzić mesjasz. Jakub nazywany Izraelem miał 12 synów, ale synów Józefa uznał za swoich. Tak więc zamiast Józefa było liczonych jego dwóch synów Efraim i Manasses. W ten sposób było jakby 13 synów Izraela. Jednak jak pewnie wiecie plemion jest 12. Co się stało? W Liczb 3:41 czytamy: “Lewitów zaś wyodrębnisz jako moją wyłączną własność, bom Ja jest Pan, w zamian za wszystkich pierworodnych z synów izraelskich, a bydło Lewitów w zamian za wszelkie pierworodne wśród bydła synów izraelskich”. Plemię Lewiego zostało oddane Bogu jako zapłata za wszystkich pierworodnych. Z tego plemienia pochodził Mojżesz i jego brat Aaron, który został pierwszym arcykapłanem. Gdy więc później mówiono o 12 plemionach Izraela miano na myśli wszystkich oprócz Lewitów i kapłanów, którzy też pochodzili od Lewiego. Tak więc plemię Lewiego zostało odłączone do służby w przybytku, a później w świątyni. To plemię nie zniknęło, ale nie wliczano go plemion izraelskich. Właśnie w ten sposób mamy ponownie 12 plemion. Było 12 plemion izraelskich oraz to trzynaste plemię Lewitów, które zostało odłączone od tego narodu do służby w przybytku. Plemię Lewiego nie zniknęło, było odłączone. O mało co zginęło jednak inne plemię. Ostatnie rozdziały księgi Sędziów opowiadają o zagładzie plemienia Beniamina. W Sędziów 21:6 czytamy: “I żal było synom izraelskim Beniamina, ich brata, gdy pomyśleli: Dziś zostało odcięte jedno plemię od Izraela”. Pozostałe 11 plemion walczyło z Beniaminem i o mało co całe plemię zostało wybite. Pozostało jednak 600 mężczyzn, od których odtworzyło się to plemię. Z Beniamina pochodził później pierwszy król Izraela czyli Saul. Panował on nad całym Izraelem.  Później królem został Dawid z plemienia Judy, po nim jego syn Salomon, a potem wnuk Rechoboam. W jego czasach doszło do podziału. W 1 Królewskiej 11:31 czytamy: “I rzekł do Jeroboama: Weź sobie dziesięć kawałków! Tak bowiem mówi Pan, Bóg Izraela: Oto Ja wyrywam królestwo z ręki Salomona i tobie daję dziesięć plemion”. Powstało wtedy osobne dziesięciplemienne królestwo Izraela pod panowaniem Jeroboama. Kto pozostał przy Rechoboamie?  W 2 Kronik 11:1 czytamy: “Gdy Rechabeam przybył do Jeruzalemu, zgromadził ród Judy i Beniamina w liczbie stu osiemdziesięciu tysięcy zaprawionych w walce, aby wszcząć wojnę z Izraelem w celu przywrócenia królestwa Rechabeamowi”. Gdy oderwało się tamte dziesięć plemion Rechoboam zgromadził wojska z Judy i Beniamina. Później jego królestwo nazywano królestwem Judy, ale należeli do niego także Beniamici. Czy ktoś jeszcze?  W 2 Kronik 11:14 czytamy: “Lewici bowiem porzucali swoje pastwiska i swoje posiadłości, i udawali się do Judy i do Jeruzalemu, gdyż Jeroboam i jego synowie odsunęli ich od czynności kapłańskich w służbie Pana”. Powstanie północnego 10-plemiennego królestwa Izraela wiązało się ze zmianą religii. Na północy rozpoczął się kult dwóch cielców. Lewici, którzy byli związani ze świątyną w Jerozolimie udali się do Judy. Tak więc królestwo Judy obejmowało plemiona Judy, Beniamina oraz odłączone do służby w świątyni plemię Lewiego. Co z pozostałymi 10 plemionami?  Te 10 plemion utworzyło królestwo Izraela. Jednak niektórzy z powodów religijnych zamieszkali w Judzie. W 2 Kronik 11:16 czytamy: “Za nimi zaś przybywali do Jeruzalemu ze wszystkich plemion izraelskich ci, którzy byli oddani całym sercem szukaniu Pana, Boga izraelskiego, aby składać ofiary Panu, Bogu swoich ojców”. Później w Biblii używa się tych dwóch słów Juda i Izrael aby odróżnić te dwa królestwa. Np. w 2 Kronik 13:18 czytamy: “Tak to zostali wtedy synowie izraelscy upokorzeni, a Judejczycy zyskali przewagę, gdyż polegali na Panu, Bogu swoich ojców”. Izraelici czyli 10 plemion zostali pokonani przez Judejczyków czyli dwa plemiona. Należy pamiętać jednak, że wśród Judejczyków mieszkali Symeonici i najwyraźniej także inni ludzie. W 1 Królewskiej 12:17 czytamy: “A Rechabeam królował tylko nad synami izraelskimi, którzy mieszkali w osadach judzkich”. Tak więc część Izraelitów z pozostałych 10 plemion zamieszkała w Judzie. Była to raczej dużo mniejsza część, ale warto o niej wspomnieć. Szczególnie w kontekście tego co się później stało z 10 plemionami na północy. Stolicą północnego królestwa Izraela była Samaria. W 2 Królewskiej 17:6 czytamy: “W dziewiątym roku panowania Ozeasza król asyryjski zdobył Samarię, uprowadził Izraela do Asyrii i osadził ich tam w Chalach i nad Chaborem, rzeką Gozanu i w miastach medyjskich”. W ten sposób północne królestwo przestało istnieć. Podbili ich Asyryjczycy i uprowadzili do niewoli. Królestwo Judy istniało dalej. Ale czy jednak wszyscy z północnego królestwa zostali uprowadzeni?  W czasach króla Jozjasza zaproszono Izraelitów na święto. W 2 Kronik 35:18 czytamy: “Takiej, jak ta Pascha, nie obchodzono w Izraelu od czasów proroka Samuela, ani też żaden król izraelski nie urządził takiej Paschy, jak ta, którą obchodził Jozjasz wraz z kapłanami, Lewitami, z całą Judą i Izraelem, które się zebrały, i z mieszkańcami Jeruzalemu”. Na to święto przybyli ludzie zarówno z Judy jak i Izraela. Oznacza to, że Asyryjczycy nie uprowadzili do niewoli wszystkich ludzi z północnego królestwa. I poczęła Lea, i urodziła syna, i nazwała go Ruben, bo rzekła: Wejrzał Pan na niedolę moją, bo teraz mąż mój będzie mnie kochał. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/29/32 A ona rzekła: Oto niewolnica moja Bilha, obcuj z nią, że będzie mogła porodzić na kolanach moich, abym i ja miała z niej dzieci. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/30/3 A gdy Rachela urodziła Józefa, rzekł Jakub do Labana: Zwolnij mnie, abym mógł wrócić na miejsce swoje i do ojczyzny swojej. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/30/25 A gdy uchodziła z niej dusza, bo umierała, nazwała go: Ben-Oni, lecz ojciec nazwał go Beniamin. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/35/18

1 MAR. 2024 · Niestety trudno dziś pojechać do miejsc opisanych w Biblii ponieważ cały czas trwa tam konflikt palestyńsko-izraelski. Miejsce, o którym chciałbym wam dzisiaj opowiedzieć znajduje się we Wschodniej Jerozolimie czyli po stronie Palestyńskiej. Granica między Zachodnią Jerozolimą należącą do Żydów, a tą wschodnią przebiega przy starym mieście, gdzie kiedyś znajdowała się świątynia, a teraz stoi tam muzułmańskie sanktuarium nazywane Kopułą na Skale. Na wschód od świątyni znajduje się dolina Kidron. Jest to długa dolina idącą z północy na południe. Istnieje do dzisiaj ale w czasach opisanych w Biblii była głębsza. Po hebrajsku jest to Nahal Kidron. Nahal dosłownie oznacza strumień, ale w wielu Bibliach jest to tłumaczone jako dolina. Był to strumień, który pojawiał się tylko zimą. Nazywany jest więc czasem potokiem zimowym Kidron. Co o tym miejscu mówi Pismo Święte? Pierwszy raz to słowo pojawia się w 2 Samuela 15:23, czytamy tam: “A cały kraj głośno płakał, gdy wszystek zbrojny lud przemaszerował. Król zaś przeprawił się przez potok Kidron, a cały zbrojny lud przeszedł drogą w kierunku pustyni”. Tamtędy uciekał Dawid z Jerozolimy przed swoim synem Absalomem. Dawid musiał zejść do tej doliny, ale potem wszedł na górę po drugiej stronie doliny. W 2 Samuela 15:30 czytamy: “Dawid zaś wstąpił na górę Oliwną i płakał, wstępując na nią, a głowę miał nakrytą i szedł boso; cały też zbrojny lud, który był z nim, miał głowy nakryte i wstępując na nią ciągle płakali”. Tak więc idąc na wschód z Jerozolimy schodziło się do doliny Kidron, a później wchodziło na górę Oliwną, która stała naprzeciwko Jerozolimy. Uciekającego Dawida obrzucał przekleństwami Szimej. Król Salomon ukarał go później za to. W 1 Królów 2:37 czytamy: “Zapamiętaj to sobie: W tym dniu, w którym oddalisz się stamtąd i przekroczysz potok Kidron, poniesiesz śmierć, a twoja krew spadnie na twoją głowę”. Szimejowi nie wolno było opuszczać Jerozolimy. Potok Kidron został tutaj określony jako granica miasta. Szimej przekroczył tą dolinę i poniósł śmierć. Ten potok przekroczył także Jezus. W Jana 18:1 czytamy: “To powiedziawszy, wyszedł Jezus z uczniami swoimi za potok Cedron, gdzie był ogród, do którego wszedł z uczniami swoimi”. Jezus wyszedł z Jerozolimy. Zszedł do doliny, a później wstąpił na stojącą po drugiej stronie górę Oliwną. Tej górze warto pewnie poświęcić osobny odcinek. Zawsze jednak dojście na tą górę wiązało się z przejściem przez dolinę Kidron. Gdy Jezus wychodził ze świątyni apostołowie zwrócili uwagę na wielkie kamienie, których była zbudowana. Jezus im jednak powiedział, że zostanie ona zaburzona. W Mateusza 24:3 czytamy: “A gdy siedział na Górze Oliwnej, przystąpili do niego uczniowie na osobności, mówiąc: Powiedz nam, kiedy się to stanie i jaki będzie znak twego przyjścia i końca świata?” Zauważmy: Jezus był w świątyni, a zaraz potem znalazł się na górze Oliwnej. Musiał przejść przez dolinę Kidron. Ewangelista Mateusz napisał, że gdy umarł Jezus to zatrzęsła się ziemia i rozdarła się zasłona w świątyni. W kolejnym wersecie, w Mateusza 27:5 czytamy, że pootwierały się grobowce. Aby wyjaśnić o jakie grobowce chodzi cofnijmy się do 2 Królewskiej 23:6 gdzie czytamy: “Kazał usunąć Aszerę ze świątyni Pana poza Jeruzalem do doliny Kidron i spalić ją w dolinie Kidron, zetrzeć ją w proch i proch z niej wyrzucić na cmentarz pospólstwa”. Do doliny Kidron wyrzucano bałwany przy każdej akcji oczyszczania świątyni. Robili to królowie Asa, Ezechiasz i Jozjasz. Jednak ten werset wspomina także o tym, że był tam cmentarz pospólstwa. Być może więc to właśnie ciała ludzi pochowanych na zboczach doliny Kidron wypadły podczas trzęsienia ziemi wspomnianego przez Mateusza. Na koniec warto zwrócić uwagę na nazwę Kidron. W Septuagincie czyli tłumaczeniu na grecki użyto słowa Kedron, które jest podobne do słowa Kedros oznaczającego cedr. Z tego powodu czasami błędnie dolinę Kidron nazywa się doliną cedrów. Słowo hebrajskie ma znaczenie “być ciemnym”. Dolina Kidron jest więc Ciemną Doliną. Być może o niej wspominał Dawid. Najbardziej zanany psalm króla Dawida to Psalm 23. W wersecie 4 czytamy: “Choćbym nawet szedł ciemną doliną, Zła się nie ulęknę, boś Ty ze mną, Laska twoja i kij twój mnie pocieszają”. Dawid wielokrotnie przechodził przez tą dolinę, która w jednym miejscu jest ciemna. Być może prowadził też tędy kiedy swoje owce. Jest więc możliwe, że ciemna dolina z Psalmu 23 jest doliną Kidron. A cały kraj głośno płakał, gdy wszystek zbrojny lud przemaszerował. Król zaś przeprawił się przez potok Kidron, a cały zbrojny lud przeszedł drogą w kierunku pustyni. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Samuela/15/23 Dawid zaś wstąpił na górę Oliwną i płakał, wstępując na nią, a głowę miał nakrytą i szedł boso; cały też zbrojny lud, który był z nim, miał głowy nakryte i wstępując na nią ciągle płakali. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Samuela/15/30 Zapamiętaj to sobie: W tym dniu, w którym oddalisz się stamtąd i przekroczysz potok Kidron, poniesiesz śmierć, a twoja krew spadnie na twoją głowę. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Krolewska/2/37 To powiedziawszy, wyszedł Jezus z uczniami swoimi za potok Cedron, gdzie był ogród, do którego wszedł z uczniami swoimi. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Jana/18/1 A gdy siedział na Górze Oliwnej, przystąpili do niego uczniowie na osobności, mówiąc: Powiedz nam, kiedy się to stanie i jaki będzie znak twego przyjścia i końca świata? http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ewangelia-Mateusza/24/3 Kazał usunąć Aszerę ze świątyni Pana poza Jeruzalem do doliny Kidron i spalić ją w dolinie Kidron, zetrzeć ją w proch i proch z niej wyrzucić na cmentarz pospólstwa. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Krolewska/23/6 Choćbym nawet szedł ciemną doliną, Zła się nie ulęknę, boś Ty ze mną, Laska twoja i kij twój mnie pocieszają. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Psalmow/23/4

9 DIC. 2023 · Gaza pojawia się już w pierwszej księdze Biblijnej. W Rodzaju 10:19 czytamy: “Obszar Kananejczyków sięgał od Sydonu w kierunku Gerary do Gazy, w kierunku Sodomy i Gomory, Admy i Seboim aż do Leszy”. Dzisiaj miasto Gaza znajduje się nad brzegiem Morza Śródziemnego. Jest blisko granicy z Egiptem. Tak samo było w czasach starożytnych. W tym wersecie czytaliśmy, że Gaza była blisko Gerazy. Czym była Geraza? Geraza to było miasto na granicy z Egiptem. Tą samą nazwę nosiła rzeka wpadająca do Morza Śródziemnego. Rzeka ta płynęła kilka kilometrów na południe od Gazy. Bliskość tej granicy z Egiptem jest ważna dla współczesnej Gazy. Tak samo było w przeszłości. Gaza często była miejscem gdzie mieszkali czy skąd rządzili Egipcjanie. W XII p.n.e. przybywają Filistyni (prawdopodobnie “najazd ludów morza”). Co o tym mówi Biblia? W Powtórzonego Prawa 2:23 czytamy o Filistynach: “Chiwwijczyków zaś, którzy mieszkali w osiedlach aż do Gazy, wytępili Kaftoryci, którzy wyszli z Kaftor i zamieszkali na ich miejscu”. Kaftoryci to prawdopodobnie Filistyni, którzy przybyli z Krety. Kaftor to prawdopodobnie Kreta. Więcej o tym mówiłem w odcinku 42, który był poświęcony Filistynom. Wspomniano jednak tutaj, że w Gazie mieszkali Chiwwijczycy, czyli jakieś plemię kananejskie, a później przyszli tam Filistyni. Późniejsza historia jest związana właśnie z Filistynami. Izraelici dokonali podziału ziemi obiecanej przed jej całkowitym podbojem. W Jozuego rozdziale 15 wymieniono tereny, które miały należeć do Judy. W Jozuego 15:47 czytamy: “Aszdod, jego osady i osiedla; Gaza, jej osady i osiedla aż po Potok Egipski i Morze Wielkie z wybrzeżem”. Innymi słowy Izraelici zamierzali opanować całe terytorium ziemi obiecanej w tym także miasta Filistynów takie jak Gaza. Czy mieszkali tam tylko Filistyni? W Jozuego 11:22 czytamy: “Anakici nie uchowali się w ziemi izraelskiej; utrzymali się tylko w Gazie, w Gat i w Aszdodzie”. Anakici to byli bardzo wysocy ludzie, którzy mieszkali np. w Hebronie. Zostali jednak pokonani. Ponieważ zamieszkiwali także miasta Filistyńskie niektórzy historycy twierdzą, że byli oni spokrewnieni z Filistynami. Jozuego rozdział 13 wymienia terytoria, które nie zostały podbite. W Jozuego 13:3 czytamy: “Od Szichoru, który płynie na wschód od Egiptu, aż do północnej granicy Ekronu - uważana za ziemię kanaanejską - jest pięciu książąt filistyńskich z Gazy, z Aszdodu, z Aszkalonu, z Gat, z Ekronu: nadto Awwijczycy”. Czy Judzie udało się zdobyć Gazę? W Sędziów 1:18 czytamy: “Potem Juda zdobył Gazę wraz z jej okolicą i Aszkalon wraz z jego okolicą oraz Ekron wraz z jego okolicą”. Wygląda więc na to, że Juda zdobył trzy z pięciu filistyńskich miast, w tym także Gazę. Jednak ta sama księga Sędziów w rozdziale 16 pisze o sędzim Samsonie, który walczył z Filistynami z Gazy. Wygląda więc na to, że władza Judy nad Gaza była krótkotrwała i w czasach Samsona było odwrotnie. Rządzili Filistyni. Jak wielkim miastem była Gaza? Filistyni wyłupili oczy Samsonowi i sprowadzili go do Gazy. Podczas święta dla swojego boga Dagona sprowadzili go do tej świątyni. W Sędziów 16:27 czytamy: “Dom zaś był pełen mężczyzn i kobiet. Byli tam wszyscy książęta filistyńscy, na dachu zaś było około trzech tysięcy mężczyzn i kobiet, przyglądających się wyśmiewaniu Samsona”. Musiała to być ogromna świątynia jeżeli na jej dachu zgromadziło się około trzech tysięcy ludzi. Mówi to też sporo o wielkości tego miasta. Co wiemy o tej świątyni? Podobno na gruzach tej świątyni później Grecy zbudowali świątynię Zeusa, którą potem chrześcijanie przerobili na kościół. Ten kościół muzułmanie przerobili później na meczet. Gdy jednak Gazę zdobyli krzyżowcy ponownie powstał tam kościół, który później Saladyn kazał ponownie przerobić na meczet i tak jest do dzisiaj. Jeżeli to prawda, to tam gdzie dziś stoi wielki meczet w Gazie tam właśnie miała być świątynia Dagona, w której zginął sędzia Samson. Wspomniałem już o rzece, która płynęła niedaleko Gazy. Dzięki niej był to teren dobrze nawodniony i z tego powodu rosły tam oliwek, drzewa owocowe, sykomory, winorośl czy zboża. Nie to jednak było najważniejsze. Był to szlak handlowy prowadzący do Egiptu. Gaza miała więc idealne położenie aby wzbogacić się na handlu. Niestety tą samą drogą szły nie tylko karawany kupców, ale także wojska. Egipcjanie chcący pójść na północ przechodzili obok Gazy. Tak samo imperia z północy chcące zaatakować Egipt musiały przejść przez Gazę. Pięć filistyńskich miast, z których Gaza jest najbardziej wysunięta na południe walczyło z Izraelitami za rządów Saula i później Dawida. Zmieniło się to w czasach Salomona. W 1 Królewskiej 4:21 czytamy: “A Salomon panował nad wszystkimi królestwami od rzeki Eufrat aż po ziemię Filistyńską i aż po granicę egipską; składały one daniny i były podległe Salomonowi przez całe jego życie”. Werset 24 dodaje jeszcze, że panował od rzeki Eufrat na północy po miasto Gazę na południu. Zauważmy jednak, że powiedziano, że podlegała mu ziemia filistyńska i że płacili daninę. Innymi słowy w Gazie w czasach Salomona dalej mieszkali Filistyni. Nie zdziwi was jednak chyba to, że gdy tylko mogli Filistyni wydostali się spod władzy Izraelitów. Stało się to zapewne już po śmierci Salomona, z rządów jego syna Rechobowama. Biblia wspomina, że Filistyni zdobyli Jerozolimę i uprowadzili dzieci i żony króla Jehorama. Czytamy o tym w 2 Kronik 21:16, 17. Co się później działo z tymi uprowadzonymi. W Amosa 1:6 czytamy: “Tak mówi Pan: Z powodu trzech zbrodni Gazy i z powodu czterech nie cofnę tego, ponieważ uprowadzili całą ludność, aby ją wydać Edomowi”. Przypominam, że Gaza była miastem granicznym przez których przechodził lądowy handel z Egiptem i Edomem. Nic więc dziwnego, że właśnie tam kierowano niewolników izraelskich, których sprzedawano do Egiptu i Edomu. Prorok Amos zapowiadał zagładę tego miasta. Zostało ono zniszczone przez asyryjskiego władcę Tiglat-Pilesera III. Król Gazy Hanno był sprzymierzony z Egiptem i tam uciekł. W ten sposób Gaza spod panowania Egipskiego przeszła pod panowanie Asyryjskie. 2 Królewska 8:8 opowiada o czynach króla Ezechiasza, czytamy tam: “On to pobił Filistyńczyków aż do Gazy i jej okręgów, od wieży strażniczej aż do grodu warownego”. Wcześniejszy werset 7 mówi o tym, że Ezechiasz zbuntował się przeciwko Asyrii. Prawdopodobnie atak Ezechiasza na Filistynów, którzy byli poddanymi Asyrii oznaczał bunt przeciwko temu imperium. Asyryjczycy najechali wtedy Judę i wprawdzie nie zdobyli Jerozolimy to jednak rozdali terytoria izraelskie swoim sojusznikom. Kroniki asyryjskie donoszą, że wśród tych, którzy dostali zdobyte przez asyryjczyków miasta judzkie był także Sil-Bel, król Gazy. Asyryjskie imperium później upadło, ale pojawił się Babilon. Te czasy opisywał Jeremiasz. Np. w Jeremiasza 47:1 czytamy “To, co jako słowo Pana doszło proroka Jeremiasza o Filistynach, zanim faraon zdobył Gazę”. Tak więc Gaza dostała się ponownie pod panowanie Egipskie, ale później z północy nadciągnął król babiloński Nabuchodonozor i zdobył Gazę. Skutki tych ciągłych walk opisuje Sofoniasza 2:4: “Bo Gaza będzie opuszczona, a Aszkalon spustoszony, w biały dzień wyrzucą obywateli Aszdodu, Ekron zaś będzie do szczętu zburzony”. Archeologia potwierdza, że Gaza wielokrotnie była niszczona i przez długie okresy nikt tam nie mieszkał. Później jednak ludzie wracali, niekoniecznie ci sami i miasto odżywało. Zniszczył ją król Babilonu Nabuchodonozor, później Aleksander Macedoński, potem jeszcze wojska machabejskie pod wodzą króla i kapłana Aleksandra Janneusza. Za panowania Kleopatry VII Gaza należała do Egiptu, ale po jej pokonaniu i włączeniu Egiptu do cesarstwa rzymskiego Oktawian August przekazał Gazę Herodowi Wielkiemu. Ostatni raz Biblia wspomina Gazę w Dziejach Apostolskich. Czytamy tam o Etiopczyku, który wracał z Jerozolimy i spotkał ewangelizatora Filipa. W Dziejach 8:26 czytamy: “A anioł Pański rzekł do Filipa, mówiąc: Wstań i idź na południe drogą, która prowadzi z Jerozolimy do Gazy. Jest to droga pustynna”. Ponownie wspomniano tutaj o Gazie jako o miejscu przez które szło się do Egiptu. Etiopia jest na południe od Egiptu. W tym przekładzie ostatnie słowa oddano jako pustynną drogę. Można to jednak przetłumaczyć inaczej, np. Biblia gdańska w tym miejscu mówi: “Lecz Anioł Pański rzekł do Filipa, mówiąc: Wstań, a idź ku południowi na drogę, która od Jeruzalemu idzie ku Gazie, która jest pusta”. Być może więc w czasach Filipa znajdowały się tam ruiny Gazy. Obszar Kananejczyków sięgał od Sydonu w kierunku Gerary do Gazy, w kierunku Sodomy i Gomory, Admy i Seboim aż do Leszy. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/10/19 Chiwwijczyków zaś, którzy mieszkali w osiedlach aż do Gazy, wytępili Kaftoryci, którzy wyszli z Kaftor i zamieszkali na ich miejscu. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/5-Ksiega-Mojzeszowa/2/23 https://www.spreaker.com/user/bilberry/hdd53-gaza

5 NOV. 2023 · Jabesz-Gilead, jak sama nazwa wskazuje, to miasto w Gileadzie, czyli po wschodniej stronie Jordanu. Dzisiaj jest to część Jordanii. Nie wiemy gdzie dokładnie leżało to miasto. Prawdopodobnie w połowie drogi pomiędzy Pellą i Gerazą. Nazwa Jabesz znaczy “suchy”. Tak więc Jabesz-Gilead to suchy Gilead. Jest to jednak miejsce bardzo urodzajne, tak więc niektórzy tłumaczą to jako dobra gleba. Chodzi o taki rodzaj gleby, który długo utrzymuje wodę. Woda rozlana na takiej glebie nie zostaje na powierzchni, ani nie przenika szybko przez tą ziemię, ale zostaje w niej, dzięki czemu rośliny mają czas czerpać wilgoć z tej ziemi. tutaj link do powieści, którą piszę: https://www.wattpad.com/story/348077501-jesse Jabesz-Gilead pierwszy raz pojawia się w Biblii przy okazji ukarania plemienia Beniamina. Ustalono, że mają w tym wziąć udział wszyscy. Jednak w Sędziów 21:8 czytamy: "I rzekli jeszcze: Czy jest jakieś z plemion izraelskich, które nie przyszło do Pana do Mispy? A oto okazało się, że nie przyszedł do obozu na zgromadzenie nikt z Jabesz gileadzkiego". Biblia nie wyjaśnia dlaczego, ale było to jedyne miasto, które wyłamało się od ukarania Beniamina. Wydano na nich wyrok. W Sędziów 21:11 czytamy: "Lecz postąpicie tak: Każdego mężczyznę i każdą niewiastę, która już obcowała z mężczyzną, obłożycie klątwą". Zabito wszystkich poza czterystoma dziewicami. Dlaczego tak surowo ich ukarano? W Powtórzonego Prawa 13:16 napisano: "To bez litości zabijesz mieszkańców tego miasta ostrzem miecza, obłożysz je klątwą i wszystko, co w nim jest, także jego bydło, zabijesz ostrzem miecza". Nie podano tam jednak kary za to gdyby ktoś nie chciał wziąć w tym udziału. Jest to jeden z takich fragmentów Biblii, który opisuje co się wydarzyło, ale niekoniecznie czego chciał Bóg. Na pewno ukaranie Beniamina było zgodne z prawem Mojżeszowym. Jednak karanie tych, którzy nie wzięli w tym udziału to już była decyzja zgromadzonych, a szczególnie starszyzny. Warto też przypomnieć, że Izraelici dwukrotnie przegrywali z Beniaminem. Wygrali dopiero za trzecim razem. Jak by nie było zostali zabici wszyscy mieszkańcy Jabesz-Gilead oprócz 400 dziewic. Co się z nimi stało? W Sędziów 21:14 czytamy: "W tym czasie powrócili Beniaminici i tym dali za żony kobiety, które ostały się żywe spośród kobiet Jabesz gileadzkiego. Lecz nie wystarczyło ich dla nich". Pozostało 600 Beniaminitów. Czterystu z nich dostały się te dziewczyny z Jabesz-Gilead. Jakie były to małżeństwa? Biblia tego nie wyjaśnia, ale spróbujmy sobie wyobrazić. Każdy z tych Beniaminitów stracił wszystkich swoich bliskich. To samo można powiedzieć o tych 400 dziewicach z Jabesz. Można więc sobie chyba wyobrazić, że byli w stanie zrozumieć co czuje mąż czy żona. Ale kto zamieszkał w Jabesz-Gilead? Jabesz-Gilead znajdowało się po wschodniej stronie rzeki Jordan. Było to terytorium Gada lub Manassesa. Terytorium Beniamina znajdowało się natomiast po zachodniej stronie Jordanu. Nic nie wskazuje na to, że te 400 dziewczyn odziedziczyło ziemię swoich ojców. Można chyba przyjąć, że miasto i okoliczne pola pozostały w plemieniu do którego należały czyli u Gada lub Manassesa. Z kolei te kobiety i ich potomkowie byli uznawani za Beniaminitów. Ich zostało tylko 600, a więc pewnie terytorium Beniamina było dla nich wystarczające. Kolejny raz Biblia wspomina o tym mieście w 1 Samuela 11:1, czytamy tam: "I wyruszył Ammonita Nachasz i obległ Jabesz w Gileadzie. Wtedy rzekli wszyscy Jabeszyci do Nachasza: Zawrzyj z nami przymierze, a poddamy ci się". Król Ammonitów chciał im jednak wyłupić oczy. Na pomoc temu miastu ruszył właśnie wybrany pierwszy król Izraela czyli Saul. Czy mieszkańcy Jabesz okazali Saulowi wdzięczność? Biblia nic o tym nie mówi w tym 11 rozdziale 1 Samuela. Ciekawe jest jednak to co zapisano w rozdziale 31. Od uratowania Jabesz-Gilead od Ammonitów minęło wiele lat. Król Saul podjął wiele decyzji, które nie były dobre. Np. decyzja o wymordowaniu wszystkich kapłanów oraz ich rodzin z Nob była czymś kto chyba każdy uzna za coś złego. Król Saul jak mówi Biblia nie miał już Bożego błogosławieństwa i z tego powodu przegrał ostatnią bitwę z Filistynami. Po bitwie zbeszcześcili oni zwłoki Saula i powiesili ja na murach Bet-Szean. Co zrobili mieszkańcy Jabesz-Gilead? W 1 Samuela 31:12 czytamy: "Zerwali się wszyscy zdatni do boju mężczyzni i po całonocnym pochodzie przyszli i zdjęli zwłoki Saula i zwłoki jego synów z muru Bet-Szeanu, i przyszedłszy do Jabesz spalili je tam". Saul wyzwolił Jabesz na początku swojego panowania. Zginął gdy był królem ponad 40 lat. Mieszkańcy Jabesz pamiętali jednak i z narażeniem życia wyruszyli po jego ciało i go pogrzebali. Pochwalił ich za to Dawid. W 2 Samuela 2:5 czytamy: “Wysłał Dawid posłańców do mężów w Jabesz w Gileadzie i kazał im powiedzieć: Błogosławieni jesteście u Pana za to, że tę łaskawą przysługę wyświadczyliście waszemu panu, Saulowi, grzebiąc go”. Czy więc grób Saula i Jonatana jest w Jabesz? W 2 Samuela 21:12 czytamy: “Wyruszył Dawid i kazał mieszkańcom Jabesz Gileadzkiego wydać sobie kości Saula i kości Jonatana, jego syna. Oni bowiem zabrali je potajemnie z rynku Betszeanu, gdzie ich powiesili na palu Filistyńczycy w tym dniu, kiedy Filistyńczycy pobili Saula pod Gilboa”. Po wielu latach Dawid przeniósł szczątki Saula i jego synów i pochował ich w Sela w grobowcu Kisza, ojca Saula. Tak więc grób Saula i jego synów był w Jabesz pod tamaryszkiem tylko przez krótki czas. Niemniej Saul był związany z tym miastem. Nie tylko je uratował i był tam pogrzebany. Stamtąd też na pewno pochodziła przynajmniej jedna z jego babć czy prababć. Jest możliwe, że z Jabesz pochodził też inny król Izraela. W 2 Królewskiej 15:13 czytamy: “Szallum tedy, syn Jabesza, objął władzę królewską w trzydziestym dziewiątym roku panowania Uzjasza, króla judzkiego, a panował w Samarii miesiąc”. Szalum, który był królem w Samarii przez jeden miesiąc został nazwany “Szalum, syn Jabesza”. Warto tutaj wspomnieć o tym, że słowo “syn” jest w Biblii używane jako “syn”, “potomek”, ale także “mieszkaniec”. Np. o pewnych ludziach wspomniano, że to “synowie Betlejem”. Tak więc i tutaj może chodzić o to, że ojciec Szaluma miał na imię Jabesz. Może jednak chodzić też o to, że Szalum pochodził z Jabesz. O Jabesz-Gilead wspomina Józef Flawiusz nazywając je miastem, ale kilka wieków później Euzebiusz z Cezarei opisuje “Labeis Galaad" jako wioskę pomiędzy Pellą i Gerazą. Dwie współczesne miejscowości określa się jako położenie starożytnego Jabesz. Są to Tell el-Maqlub i Tell Abu al-Kharaz. Nie wiemy jednak dokładnie czy to na pewno jedno z nich. Być może chodzi o jakieś zupełnie inne miejsce. Podsumowując “Jabesz” znaczy “suchy”. W tym mieście osiedlili się Izraelici. Nie znamy dokładnej lokalizacji tego miasta, ale byli to albo potomkowie Gada lub Manassesa. Mieszkańcy tego miasta nie dołączyli do armii walczącej z plemieniem Beniamina. Zostali za to ukarani śmiercią. Przeżyło tylko 400 dziewic, które zostały oddane wojownikom z prawie wybitego plemienia Beniamina. Tak więc chyba każdy późniejszy Beniaminita był potomkiem tych kobiet. Także Saul, który został pierwszym królem Izraela. Na początku swoich rządów uratował miasto Jabesz od oblężenia przez Ammonitę Nachasza. Gdy umarł i Filistyni wystawili jego ciało na pośmiewisko, mieszkańcy Jabesz poszli, zdjęli je z murów i pochowali u siebie pod tamaryszkiem. Z Jabesz-Gilead pochodził też być może Szalum, który był królem przez miesiąc. I rzekli jeszcze: Czy jest jakieś z plemion izraelskich, które nie przyszło do Pana do Mispy? A oto okazało się, że nie przyszedł do obozu na zgromadzenie nikt z Jabesz gileadzkiego http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Sedziow/21/8 Lecz postąpicie tak: Każdego mężczyznę i każdą niewiastę, która już obcowała z mężczyzną, obłożycie klątwą. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Sedziow/21/11 To bez litości zabijesz mieszkańców tego miasta ostrzem miecza, obłożysz je klątwą i wszystko, co w nim jest, także jego bydło, zabijesz ostrzem miecza http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/5-Ksiega-Mojzeszowa/13/16 W tym czasie powrócili Beniaminici i tym dali za żony kobiety, które ostały się żywe spośród kobiet Jabesz gileadzkiego. Lecz nie wystarczyło ich dla nich. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Sedziow/21/14 I wyruszył Ammonita Nachasz i obległ Jabesz w Gileadzie. Wtedy rzekli wszyscy Jabeszyci do Nachasza: Zawrzyj z nami przymierze, a poddamy ci się. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Samuela/11/1 Zerwali się wszyscy zdatni do boju mężczyzni i po całonocnym pochodzie przyszli i zdjęli zwłoki Saula i zwłoki jego synów z muru Bet-Szeanu, i przyszedłszy do Jabesz spalili je tam http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Samuela/31/12 Wysłał Dawid posłańców do mężów w Jabesz w Gileadzie i kazał im powiedzieć: Błogosławieni jesteście u Pana za to, że tę łaskawą przysługę wyświadczyliście waszemu panu, Saulowi, grzebiąc go. https://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Samuela/2

24 AGO. 2023 · Betlejem to miasto, którego nazwę zna każdy chrześcijanin, a mimo to historia tego miasteczka jest słabo znana. Dziś spróbujemy to naprawić. Zacznijmy od nazwy. “Bet” to druga litera w hebrajskim alfabecie. Oznacza ona dom. Betlejem oznacza “dom chleba”. Na terenie zdobytym przez Jozuego były dwa miasta o tej nazwie. Jedno, którym się dziś zajmiemy było na terytorium Judy. To drugie należało do Zebulona. W Jozuego 15:21-61 wymieniono chyba z 200 miast należących do Judy. Nie wspomniano jednak o Betlejem. Za to w Jozuego 19:15 wymieniono to Betlejem należące do Zebulona. tutaj link do powieści, którą piszę: https://www.wattpad.com/story/348077501-jesse Wiosek jest taki, że judejskie Betlejem było zbyt małe aby wymienić je na liście miast. W Księdze Micheasza 5:1 czytamy: "Ale ty, Betlejemie Efrata, najmniejszy z okręgów judzkich, z ciebie mi wyjdzie ten, który będzie władcą Izraela". Ten fragment w niektórych Biblia znajduje się w 5:2. Dosłownie tam powiedziano, że Betlejem jest małe pośród tysięcy. Z każdego miasta przybywali wojownicy, z małych miasteczek było ich niewielu. To kolejny dowód na to, że judejskie Betlejem było małe. Dlaczego jednak nazwano je Betlejem Efrata? Wcześniej Betlejem miało inną nazwę. W Rodzaju 35:19 czytamy: "I umarła Rachela, i została pochowana przy drodze do Efraty, czyli do Betlejemu". Ta wcześniejsza nazwa: Efrata znaczyła "płodność". Później czasem używano obu nazw, np. w Micheasza 5:1 czytaliśmy, że mesjasz miał przyjść z Betlejem Efrata. Mieszkańców też określano oboma nazwami, np. w Rut 1:2 czytamy: "On nazywał się Elimelech, a jego żona Noemi, synowie jego zaś Machlon i Kilion; byli to Efratejczycy z Betlejemu judzkiego. I przyszli na pola moabskie i przebywali tam". Rodzinę Noemi określono jako Efratejczyków. Tak więc z Betlejem pochodziła Noemi, jej mąż oraz dwaj synowie. Później Noemi powróciła ze swoją synową Rut do Betlejem. Właśnie w Betlejem Rut poznała Boaza. Byli to (Boaz i Rut) pradziadek i prababcia króla Dawida. Kto jeszcze pochodził z Betlejem? W Sędziów 12:8 czytamy: "Po nim sądził Izraela Ibsan z Betlejemu". Werset 10 wspomina, że tego sędziego pochowano w Betlejem. Niestety nie wiemy, o które miasto chodzi. Ten sędzia mógł być Zebulonitom lub Judejczykiem. Najbardziej znaną osobą, która urodziła się w Betlejem judzkim był Dawid. Później urodził się tam jego potomek, który stał się jeszcze sławniejszy, ale o tym za chwilę. Jak wyglądało Betlejem? Była to miejscowość zbudowana na górze, której wysokość jest podobna do góry na której była Jerozolima. Dziś jej wysokość wynosi około 777 m n.p.m. Ludzie więc mieszkali na tej górze. Znajdowały się tam jednak pola, na których Rut (prababka) Dawida zbierała kłosy. Były tam także pastwiska dla owiec, na których często przebywał Dawid w młodości. Na górze była też cysterna, gdzie zbierano wodę. Z Betlejem w czasach Dawida pochodził także jeden z najlepszych wojowników. W 2 Samuela 23:24 czytamy: "Między tymi trzydziestoma był Asael, brat Joaba, oraz Elchanan, syn Dody z Betlejemu". Niestety tutaj także nie wiemy o które Betlejem chodzi. Z tego judejskiego Betlejem Efrata pochodził na pewno Dawid i jego rodzina. Np. w 2 Samuela 2:32 czytamy: "Potem zabrali Asaela i pochowali go w grobie jego ojca w Betlejemie, a Joab i jego ludzie maszerowali całą noc i o świcie dotarli do Hebronu". Asael był siostrzeńcem Dawida. Ten fragment mówi, że został pochowany w grobie swojego ojca. Wynikałoby z tego, że zarówno siostra Dawida, jak i jej mąż oraz trójka synów, w tym Asael mieszkali w Betlejem. Asaelowi lub Asahelowi poświęciłem odcinek 4. Było to więc rodzinne miasto Dawida. Gdy jednak został królem nie zostało wybrane jako stolica. Dawid był królem najpierw w Hebronie, a później w Jerozolimie. Wskazywałoby to na to, że Betlejem było małe i nieważne. Dopiero wnuk Dawida Rechoboam docenił pozycję Betlejem. Było to miasto na górze przy drodze prowadzącej z Egiptu do Jerozolimy. W 2 Kronik 11:5, 6 czytamy: "Rechabeam zamieszkał w Jeruzalemie i przebudował niektóre miasta w Judzie w twierdze, mianowicie Betlejem, Etam, Tekoa". Te trzy wymienione tutaj miasta to kolejne miasta po drodze z Jerozolimy do Hebronu. Najpierw Betlejem, potem Etam i Tekoa. Czy twierdza w Betlejem mu pomogła? Niestety nie zachowały się żadne szczegóły. Wiemy jednak, że później nadciągnął z południa faraon Sziszak. Szedł pod Jerozolimę prawdopodobnie mijając te kolejne twierdze. Nie zatrzymały go one, bo z historii wiemy, że Sziszak zdobył Jerozolimę. Innymi słowy twierdza w Betlejem nie chroniła Jerozolimy. Albo Sziszak ją zdobył, albo po prostu obszedł. Biblia wspomina o 7 razach, kiedy Jerozolima została zdobyta. Sziszak był pierwszy. Mówiłem o tym w odcinku 26 poświęconym Jerozolimie. Po tych wydarzeniach Betlejem znika nam z historii biblijnej i pojawia się dopiero w księdze Jeremiasza. Jeremiasz opisuje co się wydarzyło po zniszczeniu Jerozolimy przez Babilończyków. Rządził wtedy ustanowiony przez Babilończyków Gedaliasz wnuk Szafana. O Gedaliaszu wspominałem w odcinku 46, a o całej rodzinie Szafana w odcinku 19. Gedaliasz rządził w Micpie. Około 10 km na północ od Jerozolimy. Został zmordowany, a ludzie którzy stamtąd uciekli doszli do Betlejem. W Jeremiasza 42:17 czytamy: "I wyruszyli, i zatrzymali się w gospodzie Kimhama w pobliżu Betlejemu; zamierzali bowiem ujść do Egiptu". Betlejem było 10 km na południe od Jerozolimy. Oczywiście to 10 km w górach. Dojście z Micpy około 10 km do Jerozolimy, a później kolejne 10 do Betlejem zajęło im około dnia drogi. Ci Izraelici uciekli do Egiptu. Innych zmuszono do przeprowadzenia się do Babilonu. Wrócili jakieś 70 lat później. W Ezdrasza 2:21 czytamy: "Z Betlejemu stu dwudziestu trzech". Dowiadujemy się, że do Betlejem wróciło po niewoli babilońskiej 123 mężczyzn. Prawdopodobnie mieli oni żony i być może także dzieci, tak więc wszystkich, którzy wrócili mogło być około 500. Myślę, że już z tej liczby też wynika jak małe było to miasteczko. Jak opisano je w Ewangeliach? Czytaliśmy już proroctwo Micheasza, zacytowano je w Mateusza 6:2, czytamy tam: "I ty, Betlejemie, ziemio judzka, wcale nie jesteś najmniejsze między książęcymi miastami judzkimi, z ciebie bowiem wyjdzie wódz, który paść będzie lud mój izraelski". Było to małe miasteczko. W Jana 7:42 nazwano je wręcz wioską. W oryginale greckim występuje tu słowo κώμη (kṓmē), które oznacza wioskę lub miasteczko bez murów. Jak w waszych przekładach oddano Jana 7:42? Tak więc Betlejem w czasach Jezusa było małe i nie miało murów. Czy zawsze tak było? Ale ty, Betlejemie Efrata, najmniejszy z okręgów judzkich, z ciebie mi wyjdzie ten, który będzie władcą Izraela. Początki jego od prawieku, od dni zamierzchłych. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Micheasza/5/1 Po nim sądził Izraela Ibsan z Betlejemu. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Sedziow/12/8 I umarła Rachela, i została pochowana przy drodze do Efraty, czyli do Betlejemu. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/35/19 On nazywał się Elimelech, a jego żona Noemi, synowie jego zaś Machlon i Kilion; byli to Efratejczycy z Betlejemu judzkiego. I przyszli na pola moabskie i przebywali tam. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/Ksiega-Rut/1/2

15 JUN. 2023 · Początkowo językiem aramejskim posługiwano się wyłącznie w miejscu nazywanym Aram. Myślę, że to logiczne: Aramejczycy mieszkali w Aramie i mówili po aramejsku. Ale co to jest Aram i gdzie się znajdował? Np. Księga Sędziów 10:6 mówi o niewiernych Izraelitach: “Zaczęli oddawać cześć Baalom, podobiznom Asztarte, bogom Aramu”. W starszych przekładach biblijnych, np. w Biblii Wujka i Biblii gdańskiej można tutaj przeczytać, że “oddawali cześć bogom Syrii”. Współczesne Biblie na ogół pozostawiają hebrajskie słowo “Aram”, a te starsze przekłady oddawały to jako “Syria”. Oba tłumaczenia są dobre, ale to starsze jest chyba łatwiejsze do zrozumienia, bo gdy słyszymy Aram to myślę, że mało kto wie gdzie to było, ale gdy słyszymy Syria od razu pewnie kojarzy się nam to państwo z jego stolicą w Damaszku. Według Rodzaju 10:22 Aram był potomkiem Sema, tak więc potomkowie Arama tak jak Izraelici byli Semitami. Nie dziwi więc fakt, że język potomków Arama czyli aramejski był spokrewniony z hebrajskim. Abraham początkowo mieszkał w Ur Chaldejskim później jednak przeprowadził się do Syrii do miasta Charan. Nie dziwi więc też to, że język chaldejski także był spokrewiony z aramejskim i hebrajskim. Później Abraham poszedł dalej do Ziemi Obiecanej, ale jego rodzina dalej mieszkała w Syrii. Z tej rodziny pochodziła Rebeka, żona Izaaka, syna Abrahama. Co ciekawe Rebeka miała kuzyna o imieniu Aram, który mieszkał w Aramie i mówił po aramejsku. Można chyba przyjąć, że jej kuzyn dostał to imię od kraju. Język aramejski był spokrewniony z językiem hebrajskim oraz językiem chaldejskim. Hebrajski i aramejski były chyba bliższe sobie. Abraham jest nazywany Hebrajczykiem, a więc kimś mówiącym po hebrajsku. Dla swojego syna kazał jednak sprowadzić żonę z Aramu czyli z Syrii. Czytamy o tym w Rodzaju 25:20 “Izaak miał czterdzieści lat, gdy pojął za żonę Rebekę, córkę Betuela, Aramejczyka z Paddan-Aram, siostrę Labana, Aramejczyka". Tak więc Abraham jest nazywany Hebrajczykiem, a Laban Aramejczykiem. Biblia nic jednak nie mówi o tym aby Izaak i Rebeka potrzebowali tłumacza. Można to chyba porównać do polskiego i czeskiego. Dzisiaj te języki różnią się od siebie jednak w czasach Mieszka i Dobrawy, Polacy i Czesi rozumieli się bez problemów. Później do Aramu został wysłany ich syn Izaaka i Rebeki. Czy języki hebrajski i aramejski zaczęły się różnić? Jakub przybył do Syrii i wziął sobie za żony, córki brata swojej matki czyli swoje kuzynki - Leę i Rachelę. Ponownie nic nie wskazuje na to, że miał on jakieś trudności w rozmowie z teściem czy żonami. Później jednak gdy się rozstawali Jakub i jego teść Laban zbudowali kopiec. W Rodzaju 31:47 czytamy: "Laban nazwał go Jegar Sahaduta, a Jakub nazwał go Galed". Laban użył aramejskiego, a Jakub hebrajskiego. Znaczenie obu tych wyrażeń było jednak takie samo: kopiec świadectwa. Zauważmy, już choćby w tym wyrażeniu widać różnice między hebrajskim i aramejskim. W czasach najazdu asyryjskiego (czyli ponad 500 lat później) były już to jednak dwa różne języki. Gdy król Asyrii oblegał Jerozolimię wysłał swoich sług aby przekonali obrońców miasta do poddania się. Ci asyryjscy wysłannicy mówili do ludzi na murach Jerozolimy po hebrajsku. Król Judy wysłał do nich swoich urzędników. Ich wypowiedź znajdujemy w 2 Królów 18:26, czytamy tam: "Wtedy Eljakim, syn Chilkiasza, i Szebna, i Joach rzekli do Rabszaka: Zechciej rozmawiać ze sługami swymi po aramejsku, gdyż my rozumiemy, a nie rozmawiaj z nami po judejsku przed tym ludem, który tu jest na murze". Ci wykształceni urzędnicy znali aramejski, którego jednak nie rozumiała większość mieszkańców Jerozolimy. Aramejski był w tym regionie językiem międzynarodowym, ale znali go tylko wykształceni ludzie. Ci Asyryjczycy odmówili i wołali do ludzi na murach po hebrajsku, bo chcieli ich wystraszyć. Jak jednak do tego doszło, że aramejski stał się językiem międzynarodowym? Poprzedni król asyryjski Tiglat-Pileser III nazywany Pulem jest znany z tego, że zniszczył północne królestwo Izraela. Miał on jednak także ogromny wpływ także na język. Rozpowszechnił on dialekt wschodnio-aramejski czyli język syryjski jako lingua franca. Nawet gdy Asyria upadła język aramejski dalej był językiem urzędowym u Babilończyków oraz Persów. Właśnie ten dialekt urzędowego aramejskiego znajduje się w Biblii. Fragmenty po aramejsku można znaleźć w Ezdrasza, Jeremiasza i Daniela. Czyli tak jak dzisiaj językiem międzynarodowym jest angielski, w średniowieczu była łacina, a w czasach starożytnych greka, tak w czasach przed Aleksandrem Wielkim lingua franca tamtych ziemiach był aramejski. Ten język przetrwał trzy imperia, najpierw asyryjskie, potem babilońskie, a w końcu perskie. Dopiero Grecy wprowadzili swój język jako kolejny język międzynarodowy. Język aramejski pojawił się także w Biblii. Stary Testament jest napisany głównie po hebrajsku, a Nowy po grecku. Jednak są cztery miejsca, gdzie znajdują się fragmenty (czasem całkiem długie) po aramejsku. Jak już mówiłem, Asyryjczycy wprowadzili ten język jako język urzędowy. Jednak zapisy w tym języku pojawiły się w Biblii dopiero w czasach najazdu kolejnej lokalnej potęgi - Babilonu. Zarówno Asyryjczycy jak i Babilończycy mieli własne dialekty. Jednak w oficjalnej korespondencji posługiwali się językiem aramejskim. Do tych oficjalnych dokumentów przejdę za chwilę. Pierwszy fragment jest dość krótki, ale i dość tajemniczy. W Jeremiasza 10:11 czytamy: "Tak mówcie o nich: Bogowie, którzy nie stworzyli nieba ani ziemi, zginą z ziemi i spod tego nieba". Ten jeden werset jest w oryginale po aramejsku. Dlaczego? Księga Jeremiasza to 52 rozdziały po około 25 wersetów każdy. Ale tylko ten jeden werset jest po aramejsku, reszta po hebrajsku. Dlaczego? Jeremiasz w tym 10 rozdziale mówi o swoim Bogu, ale w tym jednym wersecie zmienia temat i mówi o bożkach. Być może religię dało się rozpoznać po języku. Być może wyznawcy bożków mówili po aramejsku, a Jeremiasz i jego współwyznawcy po hebrajsku. Napiszcie mi może w komentarzu co wy myślicie. Dlaczego Jeremiasz pisał ten rozdział cały po hebrajsku i nagle werset 11 napisał po aramejsku? W księgach Daniela i Ezdrasza mamy o wiele dłuższe fragmenty po aramejsku, ale są to po prostu cytaty dokumentów. Księga Daniela to 12 rozdziałów. Fragment po aramejsku jest bardzo długi. Od rozdziału drugiego, a wersetu czwartego (od połowy) do końca rozdziału siódmego. Tak więc prawie połowa księgi Daniela jest po aramejsku. Reszta oczywiście po hebrajsku. W księdze Ezdrasza są dwa fragmenty, od Ezdrasza 4:8 do 6:18 oraz rozdział 7:12-26. Oba te fragmenty to listy do i od króla Perskiego. Jak widać jeszcze w czasach perskich używano do korespondencji z tą częścią imperium języka aramejskiego. W jakim jednak języku mówili Żydzi po powrocie z Babilonu? Historycy nie są zgodni co do języka, a w którym mówili Żydzi po niewoli babilońskiej. Jest spora grupa biblistów, która twierdzi, że zwykli Żydzi mówili po aramejsku i nie znali hebrajskiego. Księga Nehemiasza 8:8 mówi: "I czytali z księgi Zakonu ustęp za ustępem, od razu je wyjaśniając, tak że zrozumiano to, co było czytane”. Ten werset opisuje Żydów, którzy przyszli na święto. Jak zwykle podczas świąt żydowskich czytano prawo. Jednak ten werset Nehemiasza 8:8 mówi, że czytali od razu wyjaśniając. Co to znaczy? Niektórzy twierdzą, że ktoś odczytywał po hebrajsku, a osoba stojąca obok tłumaczyła to na aramejski. Oczywiście ten zwrot “od razu wyjaśniając” może oznaczać, że tłumaczono jak należy rozumieć to prawo. Jednak część biblistów twierdzi, że większość ludzi nie znała biblijnego hebrajskiego i mówiła po aramejsku, tak więc trzeba było dla nich przetłumaczyć tekst hebrajski na język aramejski. To prowadzi do pytania: jakim językiem mówił Jezus? Izaak miał czterdzieści lat, gdy pojął za żonę Rebekę, córkę Betuela, Aramejczyka z Paddan-Aram, siostrę Labana, Aramejczyka. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/25/20 Laban nazwał go Jegar Sahaduta, a Jakub nazwał go Galed. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Mojzeszowa/31/47 Wtedy Eljakim, syn Chilkiasza, i Szebna, i Joach rzekli do Rabszaka: Zechciej rozmawiać ze sługami swymi po aramejsku, gdyż my rozumiemy, a nie rozmawiaj z nami po judejsku przed tym ludem, który tu jest na murze. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/2-Ksiega-Krolewska/18/26

22 MAY. 2023 · Król Saul był wysoki i przystojny. 1 Samuela 9:2 mówi: "Nie było w całym Izraelu piękniejszego od niego, a o głowę przewyższał cały lud". Mogłoby się więc wydawać, że będzie to człowiek pewny siebie. Prorok Samuel namaścił go na króla. Stało się to w Gilgal w tajemnicy. Były dwa miasta o tej nazwie. Jedno na północ od Jerozolimy, a drugie na wschód. Później wezwał cały lud do do Mispy (Micpy). Miał im tam przedstawić tego króla. Co jednak zrobił Saul? Saula nie można było znaleźć wśród ludu. 1 Samuela 10:22 mówi: "Więc ponownie pytali Pana, czy w ogóle przyszedł tutaj ten mąż. Pan odrzekł: Tak, lecz ukrył się w taborze". Posłano więc ludzi, którzy go przyprowadzili. Niektórzy przyjęli wiadomość o tym, że został królem. Inni nim wzgardzili, być może właśnie z powodu jego nieśmiałości. Gdy inni mówili "Co nam ten może pomóc?", Saul się nie odzywał. Dosłownie jest tam napisane, że "był jak ktoś niemy". Jak się zmieniła sytuacja Saula po wyborze na króla? Biblia mówi, że poszło za nim kilku wojowników. Saul jednak wrócił do siebie i pasł bydło. Można by więc powiedzieć, że nic się nie zmieniło. Jednak wcześniej po namaszczeniu Saul wpadł w stan w jakim byli prorocy. Zmienił się wtedy i ludzie, którzy go znali dziwili się. Normalnie był cichy i dość lakoniczny. 1 Samuela 10:11 mówi jednak, że był w stanie "zachwycenia". Nie wiemy co to znaczy. Nie wiemy jak się zwykle zachowywali prorocy. Było to jednak charakterystyczne zachowanie. Mamy jednak dokładny opis jak się Saul zachował później. Saul wracał z pola prowadząc stado krów. W te rejony doszły wiadomości o oblężeniu Jabesz-Gilead. Król Ammonitów Nachasz chciał wszystkim ludziom ukrytym w tym mieście wyłupić prawe oko. Jak zareagował na to ten cichy i nieśmiały Saul? W 1 Samuela 11:6 czytamy: "Wtedy zstąpił na Saula Duch Boży, gdy usłyszał o tych wydarzeniach, i wybuchnął wielkim gniewem". Rozesłał kawałki rozrąbanych wołów po całym Izraelu i zebrał Izraela w Bezek. Podzielił Izraelitów na trzy części. W nocy przekroczyli Jordan i zaatakowali Ammonitów oblegających Jabesz-Gilead. Nie wiemy kto dowodził każdym z tych oddziałów. Saul miał jednak wtedy dorosłego syna Jonatana oraz wuja Abnera, na którym polegał. Można więc przypuszczać, że jednym oddziałem kierował sam Saul, drugim Jonatan, a trzecim Abner. Po pokonaniu Ammonitów wrócili do Gilgal. To właśnie w tym mieście Saul został namaszczony na króla. Teraz tam lud ustanowił Saula królem. Niby już wcześniej był królem, ale dopiero teraz uznała go większość, jeżeli nie wszyscy. Było to bardzo radosne spotkanie, pokonano przecież Nachasza. Wystąpił jednak Samuel. W 1 Samuela 12:17 znajdujemy słowa Samuela: "Czy nie mamy obecnie żniwa pszenicznego? Lecz ja wzywać będę Pana i spuści grzmoty i deszcz. Wtedy poznacie i zobaczycie, jak wielkie zło popełniliście w oczach Pana, domagając się króla". Żniwa pszenicy to drugi miesiąc w kalendarzu biblijnym. Ten drugi miesiąc wypada na przełomie kwietnia i maja. Deszcze są wtedy rzadkością. Przyszła jednak burza z piorunami i zapewne zniszczyła część plonów. Była to duża zmiana, władzę tracili sędziowie, a pojawił się król. Jak wyglądało państwo, którym władał? My sobie wyobrażamy państwa jako terytoria o określonej granicy, które władają całym terytorium wewnątrz tych granic. Saul został królem nad Izraelem, ale obok siedzib Żydów mieszkali inni ludzie. Obok miast izraelskich były miasta innych narodów. Co więcej dużą władzę mieli Filistyni. Saul zostawił przy sobie 2000 ludzi, a jego syn Jonatan miał przy sobie 1000. W 1 Samuela 13:3 czytamy: "Jonatan pobił załogę filistyńską, która była w Gibei; toteż gdy Filistyńczycy usłyszeli o tym, że Hebrajczycy się zbuntowali, a Saul kazał trąbić po całym kraju". Jonatan był w Gibei czyli mieście Saula, a Filistyni byli w pobliskiej placówce w Gebie. Gibea i Geba mają to samo znaczenie, oba oznaczają wzgórze. Gibea, gdzie mieszkał Saul znajdowała się na północ od Jerozolimy, Geba troszeczkę dalej. Jonatan w Gibei na jednym wzgórzu zapewne widział Filistynów na drugim wzgórzu w Gebie. Prawdopodobnie na polecenie swojego ojca Joanatan zaatakował i pobił Filistynów w Gebie. Czy to była dobra decyzja? Jonatan pokonał mały oddział Filistynów, ale wkrótce przybyła ich cała armia. Filistyni zgromadzili się w Michmasz, a Saul i Izraelici w Gilgal niedaleko Jerycha. Filistyni mieli wielką armię. Część Izraelitów wystraszyła się i uciekł za Jordan do Gileadu. Wydaje się, że w tym momencie Saul zaczął żałować, że Jonatan sprowokował wojnę z Filistynami. Można chyba powiedzieć, że Filistyni okupowali te ziemie. Mieli tutaj swoje placówki wojskowe. Teraz Izrael pod wodzą Saula i Jonatana postanowił się wyzwolić. Filistyni zwołali więc armie wszystkich pięciu sojuszniczych królestw filistyńskich. 1 Samuela 13:6 mówi o tym, że Izraelici ze strachu przed Filistynami pochowali się w jaskiniach. Kolejny werset 7 mówi o innych, którzy uciekli za Jordan. Saul czekał na Samuela tydzień. Później sam złożył ofiarę i wtedy nadszedł prorok Samuel. Zapowiedział on, że z powodu tej ofiary ktoś inny zostanie królem. Dalsza część rozdziału 13 wyjawia, że przy Saulu i Jonathanie było tylko 600 ludzi. Wrócili oni do Gibei, czyli miasta gdzie mieszkał Saul. Jak wypadało porównanie wojska filistyńskiego i tego przy Saulu? Przy Saulu i Jonathanie pozostało około 600 wojowników. Jeżeli chodzi o uzbrojenie to miecze mieli tylko Saul i jego syn. Uzbrojenie reszty wojowników to między innymi proce. Właśnie plemię Beniamina było słynne z miotania kamieni. Beniaminici potrafili też walczyć oboma rękoma. Chłopców przygotowywano do tego od dzieciństwa zawiązując prawą rękę aby musieli się posługiwać lewą. Mimo wszystko w bezpośredniej walce trudno było pokonać Filistynów uzbrojonych w miecze i ubranych w zbroje oraz hełmy. Z tego powodu w walce wykorzystywano wzgórza. Saul i jego wojownicy schronili się w Gibei czyli na wzgórzu. Filistyni gdyby ich zaatakowali musieliby walczyć pod górę. Była to sytuacja patowa. Saul bał się zejść, bo Filistynów było zbyt dużo. Oni zaś nie chcieli atakować z dołu. Podzielili więc swój oddział na trzy części i rozeszli się po kraju aby go grabić. Jeden z oddziałów filistyńskich stał w Michmasz. Postanowił ich zaatakować Jonatan tylko ze swoim giermkiem. Jak wyglądał teren? W 1 Samuela 14:4 czytam: "Otóż, w pośrodku przełęczy, gdzie Jonatan szukał przejścia ku czatom filistyńskim, było z jednej i z drugiej strony urwisko, z których jedno nazywało się Boses, a drugie Senne". Było tam wąskie przejście, po obu stronach były urwiska lub jak mówią inne przekłady zęby skalne. Krótko mówiąc było wąsko. Jonatan wspinał się do góry i zabijał kolejnych strażników. Za nim szedł jego giermek i ich dobijał. W którymś momencie rozpoczęło się jeszcze trzęsienie ziemi. Saul słysząc popłoch wśród Filistynów postanowił ich zaatakować. I nagle jego armia zaczęła rosnąć. Wśród Filistynów byli Izraelici, którzy im służyli. Teraz przeszli na stronę Saula. Ci Izraelici, którzy się pochowali w jaskiniach teraz powychodzili i dołączyli do wojska izraelskiego. Była możliwość całkowitego rozgromienia tej armii. Niestety Saul wydał głupie rozkazy. W 1 Samuela 14:24 czytamy: "Lecz mimo że Izrael był onego dnia strudzony, Saul kazał ludowi złożyć ślubowanie: Przeklęty niech będzie mąż, który spożyje cokolwiek przed wieczorem, zanim wywrę zemstę na swoich wrogach. Dlatego wszystek lud nawet nie zakosztował chleba". Wojna jest ciężką pracą. Jeszcze trudniej jest ją wykonywać bez jedzenia. Izraelici ścigali Filistynów od Michmasz do Ajjalon. Było to jakieś 10-20 km, ale po górskich drogach. Ajjalon znajdowało się na wyżynie porośniętej lasem. Było tam pełno miodu, zjadł go tylko Jonatan który nie słyszał przysięgi swojego ojca. Później ludzie zdobyli łup w postaci stad owiec i bydła. Ludzie zaczęli je więc zabijać i jeść bez wykrwawienia. Saul kazał zwierzęta zabijać na jakimś kamieniu. Wtedy część krwi spływała na ziemię. Chciał później dalej gonić Filistynów, ale Bóg mu nie odpowiadał. Rzucono wtedy losy. Saul doszedł do wniosku, że Bóg mu nie odpowiada, bo Jonatan złamał jego ślubowanie, że nikt nic nie zje. Ludzie stanęli jednak w obronie Jonatana i nie zginął. Zakończono jednak pogoni za Filistynami. Można dojść do wniosku, że ta przysięga Saula przeszkodziła w pokonaniu Filistynów. Co się wydarzyło? Miał on syna imieniem Saul, młodziana urodziwego. Nie było w całym Izraelu piękniejszego od niego, a o głowę przewyższał cały lud. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Samuela/9/2 Więc ponownie pytali Pana, czy w ogóle przyszedł tutaj ten mąż. Pan odrzekł: Tak, lecz ukrył się w taborze. http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Samuela/10/22 Wtedy zstąpił na Saula Duch Boży, gdy usłyszał o tych wydarzeniach, i wybuchnął wielkim gniewem http://biblia-online.pl/Biblia/Warszawska/1-Ksiega-Samuela/11/6